³ÉÈË¿ìÊÖ

Roedd gafael y capeli yn gryf ar gymdeithas, er hynny, ac 'roedd gwerthoedd oes Victoria yn parhau i reoli. Er i deyrnasiad Victoria ddod i ben yn gynnar yn y ganrif, fe gymerai amser cyn i werthoedd newydd dan deyrnasiad brenin newydd ddisodli'r hen ffordd o fyw.

Dylanwad John Morris-Jones

Plentyn y bedwaredd ganrif ar bymtheg oedd y Brifwyl o hyd. Gorsedd Beirdd Ynys Prydain a reolai'r Eisteddfod, ar y cyd ’ hen Gymdeithas yr Orsedd dan unbennaeth E.Vincent Evans. Ac er bod dau gorff yn cynnal pob Eisteddfod yn wyneb haul ac yn llygad goleuni, 'doedden nhw ddim yn gweld llygad yn llygad yn aml, ac yn nhywyllwch eu hanwybodaeth yr oedd beirdd yr Orsedd yn byw.

Ychydig cyn troad y ganrif cododd ysgolhaig, John Morris-Jones, i herio'r hen drefn, i gyhuddo'r Orsedd o gynnal defodau paganaidd, ac i ddatgelu mai twyll ar ran Iolo Morganwg oedd hynafiaeth honedig yr Orsedd. Newydd eu sefydlu yr oedd colegau Prifysgol Cymru, yng Nghaerdydd, Bangor, ac Aberystwyth, gyda cheiniogau'r werin.

ymlaen...

'Roedd brenin newydd ar Orsedd Cymru, T.Gwynn Jones, ac wedi marwolaeth Victoria ym 1901 'roedd brenin newydd ar Orsedd Lloegr. 'Roedd y cyfnod Edwardaidd ar fin dechrau. 'Roedd optimistiaeth yn codi. Daeth Rhyfel y Boeriaid i ben, 'roedd dadeni cenedlaethol yn y gwynt, a'r frwydr am hawliau i'r gweithwyr ac i ferched ar fin cychwyn o ddifri. Ym 1903, daeth Streic y Penrhyn i ben. Yn yr un flwyddyn sefydlwyd Undeb Cymdeithasol a Gwleidyddol y Merched gan Emmeline Pankhurst. Er na lwyddodd streicwyr y Penrhyn i ennill eu nod, drwy'r streic y sefydlwyd yr egwyddor fod gan y gweithiwr cyffredin hawl i gael ei drin yn deg. 'Roedd y merched hefyd yn dechrau ymgyrchu am eu hawliau gwleidyddol hwythau. Ond 'roedd tyndra mawr rhwng yr hen a'r newydd o hyd: cyfnod o awelon croes.

Aeth Evan Roberts a Diwygiad 1904 î Chymru yn ôl i ofergoeliaeth a phenboethni crefyddol y ganrif flaenorol. 'Roedd tlodi enbyd ym Mhrydain o hyd, gyda chwarter miliwn yn byw yn y wyrcws. 'Roedd llawer o waith i'w wneud cyn y gellid taflu ymaith yr hen gadwyni a rhodio'n rhydd.

ymlaen...