Tha iomadh meatailt ann. Tha cuid dhiubh gleansach, tha cuid ùٱ, tha cuid bog, tha cuid uabhasach à徱.
Gabhaidh meatailt a dhèanamh na iomadh seòsa cruth agus tha e math airson togail, airson rudan a dhèanamh agus airson dealan agus teas a ù.
San artaigil seo gheibh thu a-mach mu:
- An diofar eadar meatailtean fìor-ghlan agus co-mheatailtean
- Meatailtean cumanta agus an fheum a th' annta
- Buannachdan agus eas-bhuannachdan a bhith a' cleachdadh meatailt
Tha an goireas seo freagarrach airson topaigean Seasmhachd airson Clas 5, Clas 6 agus Clas 7 (Curraicealam airson Sàr-mhathais An Dàrna Ìre).
Coinnich na Meatailtean.
'S dòcha gu bheil coltas eagalach orra…
ach tha iad gu math cuideachail.
'S e Copar as sine san teaghlach.
Thòisich daoine ga chleachdadh o chionn 10,000 bliadhna airson seudraidh a dhèanamh.
Agus tha e fhathast air a chleachdadh airson tòr rudan mar è, chionn tha copar uabhasach math air dealan a ù.
'S e Iarann a tha seo, a' mheatailt as measaile aig daoine air feadh an t-saoghail.
Agus, mar a' mhò-chuid de mheatailtean, tha a beatha a' tòiseachadh san talamh measgte le creag.
Bidh daoine a' cleachdadh innealan mòa airson iarann a chladhach agus bidh iad an uair sin ga teasachadh ann an àmhainnean mòa ris an canar fùirneisean-iarainn, a bhios a' sgaradh na meatailt bhon chreig.
Tha Iarann a' dol còmhla ri carbon bho ghual airson àԲ a dhèanamh.
Tha àԲ à徱, mairidh e ùine mhò agus bithear ga chleachdadh airson togalaichean, carbadan, rèididheatoran agus fiù 's sgeinean is forcaichean a dhèanamh.
Ach ma tha thu airson rudeigin brèagha a dhèanamh, mar seud-muineil, 's dòcha gum bruidhneadh tu ri Ò.
Tha ò ga chleachdadh cuideachd ann am òԲ-à airson dealan agus dàta a ù.
Airson rud nas aotruime mar cana deoch bhog 's dòcha gun cleachdadh tu Aluiminium.
Agus ma tha thu a' dol a dhèanamh bhataraidhean, cuimhnich air Sinc.
Ach tha beagan dhuilgheadasan an cois nam Meatailtean.
Tha èԲԱ nam meatailtean a' truailleadh na h-àrainneachd ionadail, a' dèanamh cron air lusan, beathaichean agus fiù 's daoine.
Agus tha dèanamh meatailt a' cleachdadh tòr ùٳ agus a' dèanamh tòr carbon dà-ogsaid a bhios a' cur ri teasachadh na cruinne.
Gu fortanach, gabhaidh meatailt ath-chuairteachadh. A-rithist agus a-rithist.
Mar sin, mar as motha a chuireas tu de chanaichean dheochan falamh agus de thionaichean phònairean dhan ath-chuairteachadh, 's ann as lugha de mheatailt a bhios ri mhèinneadh san àm ri teachd.
Agus tha sin cho math, chionn aon uair 's gun cladhaich sinn uile e, cha bhi an còr air fhàgail.
Tha meatailt neo-ath-nuadhachail.
Gabhaidh na òԲ agus na laptops agaibh ath-chuairteachadh cuideachd, ann an ionad-ath-chuairteachaidh sònraichte far an toirear asta na meatailtean prìseil airson an cleachdadh a-rithist.
Tha feum fhathast air ùٳ airson meatailt a sgaradh, a leaghadh agus ath-chumadh airson rudan ùra a dhèanamh ach cha bhi e a' cleachdadh uiread de ùٳ 's a bhios e meatailt ùr a mhèinneadh.
San fharsaingeachd, 's e buidheann uabhasach feumail a th' anns na meatailtean.
Agus cha do choinnich sinn riutha uile fiù 's.
Ach ma tha sinn airson gum bi cùisean seasmhach san àm ri teachd, bu chòir dhuinn feuchainn ri bhith gan cleachdadh beagan nas lugha agus bu chòir an ath-chuairteachadh…
…fada a bharrachd!
Dè th' ann am meatailtean fìor-ghlan agus co-mheatailtean?
Tha iomadh seòsa meatailte ann.
Meatailtean fìor-ghlan
Cha bhi ach aon seòsa meatailte ann am meatailtean fìor-ghlan. Gheibhear iad anns an talamh ann an creagan. Tha iad air am èԲԱ (cladhach) agus air an sgaradh bho stuthan eile le ceimigean no teas. Gabhaidh iad an uair sin an cumadh airson an cleachdadh. Am measg nam meatailtean sin tha:
- aluiminium
- airgead
- copar
- ò
- iarann
- sinc
Co-mheatailtean
'S e meatailtean ì-à岹 a th' ann an co-mheatailtean. Chaidh an cruthachadh le bhith a' measgadh mheatailtean fìor-ghlan còmhla no còmhla ri stuthan eile. Seo eisimpleirean de cho-mheatailtean:
- pràis – co-mheatailt de chopar agus sinc
- àԲ – co-mheatailt de dh'iarann agus carbon (bho ghual)
- umha – co-mheatailte de chopar agus staoin
Meatailtean cumanta agus am feuman
Tha meatailtean air an cleachdadh airson tòr rudan. Seo eisimpleirean:
Aluiminium
'S e meatailt fhìor-ghlan a th' ann an aluiminium a chaidh a lorg agus a chleachdadh an toiseach anns na 1800an. Tha coltas airgid air agus bidh e ag ath-thilgeil solas anns an aon dòigh, ach tha e gu math nas aotruime, nas laige agus nas saoire. Bhon as e stuth bog agus ùٱ a th' ann nach meirg, gabhaidh a chleachdadh airson iomadh rud a dhèanamh, mar tionaichean dheochan, pàirtean do charbadan agus pàirtean do thogalaichean.
Copar
Gabhaidh copar a chleachdadh sa chruth amh aige, rud nach gabh mòan mheatailtean. B' e a' chiad mheatailt a chaidh a chur ann am A' dèanamh stuth ann an cruth ùr le bhith ga leaghadh, ga dhòtadh ann am molltair agus ga fhàgail gus an cruadhaich e., mu 4000 RC (o chionn mu 6,000 bliadhna), agus b' e a' chiad mheatailt a chaidh a mheasgadh còmhla ri meatailt eile airson co-mheatailt a dhèanamh. Chaidh a mheasgadh còmhla ri staoin airson a' cho-mheatailt umha a dhèanamh ann an 3500 RC (o chionn mu 5,500 bliadhna).
Tha copar ùٱ agus bog agus thathas air a bhith ga chleachdadh airson seudraidh a dhèanamh o chionn ùine mhò. Tha e cuideachd math air teas agus dealan a Stuth a leigeas le teàrrds no teas a dhol troimhe gu furasta. Tha meatailtean mar copar, iarann agus àԲ math air dealan a ù. agus tha e a-nis air a chleachdadh tric airson è sa h-uile seòsa inneil agus siostam.
Ò
'S e stuth bog agus ùٱ a th' ann ann an cruth fìor-ghlan. Bidh e air a ghlanadh no air a mheasgadh còmhla ri meatailtean eile airson co-mheatailtean à徱, daor a dhèanamh.
Mar as trice tha e air a chleachdadh airson seudraidh agus ruith-airgid (airgead) a dhèanamh bhon a tha e tearc. Tha seo ga dhèanamh luachmhor. Thathar ga chleachdadh cuideachd ann an eileagtronaigs agus tha e ann an laptops, òԲ-à agus fiù 's ann an speur-shoithichean a bharrachd air stuthan leigheis.
(An robh fios agad? Tha mòan dhen bheachd gu bheil buinn £1 agus £2 air an dèanamh à ò, ach tha iad air an dèanamh à niceil-pràis.)
Iarann
'S e iarann a' mheatailt as cumanta air an Talamh, a' dèanamh suas a' mhò-chuid de dh'eitean a-muigh agus a-staigh na Talmhainn.
'S e meatailt fhìor-ghlan a th' ann an iarainn. Bidh e air a mhèinneadh agus an uair sin air a theasachadh airson a sgaradh bhon chreig airson gun gabh a chleachdadh. Thòisich daoine a' dèanamh sin timcheall air 1,200 RC (o chionn mu 3,200 bliadhna). Nuair a fhuair daoine seo a-mach, thàinig crìoch air Linn an Umha agus thòisich Linn an Iarainn. Bha iarann air a chleachdadh aig an àm sin airson armachd agus innealan nas à徱e a dhèanamh.
Tha a' mhò-chuid dhen iarann a tha air a mhèinneadh an-diugh air a chleachdadh airson àԲ a dhèanamh, co-mheatailt à徱.
àԲ
'S e co-mheatailt air a dhèanamh à iarann agus carbon a th' ann an àԲ.
'S e stuth uabhasach à徱 a th' ann a mhaireas ùine mhò agus tha e air a chleachdadh airson diofar rudan a dhèanamh, mar pàirtean do chàraichean, uidheam-ithe mar sgeinean agus forcannan, agus Spàrr a bhios a' cuideachadh structar a chumail na sheasamh. do thogalaichean.
Sinc
'S e meatailt fhìor-ghlan a tha brisg agus lag a th' ann an sinc. Tha e tric air a chleachdadh airson meatailtean mar àԲ a ghalbhanachadh. Tha sin a' ciallachadh gu bheil an sinc air a chleachdadh na chòmhdach air an àԲ gus a dhìon bho mheirgeadh.
Tha sinc cuideachd air a chleachdadh ann am bataraidhean. Tha e air a mheasgadh còmhla ri stuthan eile airson taois a dhèanamh a ghineas dealan.
Seasmhachd mheatailtean
'S e stuth neo-ath-nuadhachail a th' ann am meatailtean. Tha sin a' ciallachadh nuair a thèid an cleachdadh gu bheil iad ullamh agus chan fhàs iad air ais.
Faodaidh èԲԱ mheatailtean fiadh-bheatha ionadail agus feartan nàdarra mar aibhnichean a thruailleadh.
Tha tòr ùٳ ga chleachdadh ann a bhith a' dèanamh mheatailtean, agus tha sin a' dèanamh carbon dà-ogsaid. Bidh seo a' cur ri An t-atharrachadh san t-sìde àbhaistich (teòthachd, gaoth, uisge, msaa) air an Talamh thar ùine mhò. Tha a' ghnàth-shìde air a bhith ag atharrachadh riamh ann an eachdraidh na Talmhainn, ach tha atharrachadh na gnàth-shìde san latha an-diugh a-mach air àrdachadh san teòthachd chruinneil. a tha na dhuilgheadas mò, mò. Bhon a tha e a' cleachdadh nas lugha de ùٳ meatailt ath-chuairteachadh seach meatailt ùr a dhèanamh, tha e uabhasah cudromach meatailt ath-chuairteachadh nuair a tha sinn deiseil leis.
Tha seo a' gabhail a-steach rudan mar òԲ, laptops agus Tbhan oir tha meatailt annta uile. Gabhaidh an ath-chuairteachadh ann an ionadan ath-chuairteachaidh sònraichte. Mar sin nuair a bhios tu a' coimhead airson uidheam ùr, faigh a-mach càit a bheil an t-àite as fhaisge airson an seann fhear ath-chuairteachadh.
Buannachdan agus eas-bhuannachdan mheatailtean
Buannachdan
Tha iomadh seòsa meatailt ann le diofar fheartan. Tha seo a' ciallachadh gun gabh meatailtean a chleachdadh airson iomadh seòsa rud.
Tha meatailt nas à徱e na stuthan eile mar plastaig, agus mar sin gabhaidh a chleachdadh ann an togalaichean agus structaran mòa eile.
Seasaidh meatailtean ri teòthachdan nas motha na stuthan eile agus faodaidh iad mar sin a bhith feumail ann an iomadh seòsa suidheachaidh.
Gabhaidh meatailt ath-chuairteachadh, agus mar sin chan fheumar uiread de mheatailt a mhèinneadh anns an àm ri teachd. Gabhaidh fiù 's rudan air an dèanamh à meatailt mar bataraidhean, laptops agus òԲ-à cuideachd an ath-chuairteachadh.
Eas-bhuannachdan
Tha droch bhuaidh aig èԲԱ mheatailtean air an àrainneachd ionadail, ag adhbharachadh truailleadh, a' dèanamh cron air lusan, beathaichean agus fiù 's air daoine.
Ann a bhith a' dèanamh mheatailtean tha tòr ùٳ ga chleachdadh agus tha e a' dèanamh tòr carbon dà-ogsaid. Tha seo a' cur ri blàthachadh na cruinne agus atharrachadh na gnàth-shìde.
Tha meatailt neo-ath-nuadhachail agus chan eil ann dheth na mhaireas gu bràth. Tha e mar sin uabhasach cudromach a' mheatailt a chleachdas sinn ath-chuairteachadh.
èԳٱ – Bathar air a dhèanamh à stuthan amh. Mar as trice tha uireadan mòan dhe na stuthan amh air an cleachdadh agus air an giullachd le innealan. Canar companaidhean dèanaimh ri companaidhean a bhios a' dèanamh a' bhathair sin.
ùԲ – Stuth a leigeas le teàrrds no teas a dhol troimhe gu furasta. Tha meatailtean mar copar, iarann agus àԲ math air dealan a ù.
carbon dà-ogsaid - Gas nàdarra a tha uile-thimcheall oirnn. Tha e riatanach airson beatha air an Talamh. Mar eisimpleir, bidh beathaichean (agus daoine) a' tarraing a-steach ogsaidean agus a' leigeil a-mach carbon dà-ogsaid, ach bidh lusan an ceart aghaidh sin. Ach tha carbon dà-ogsaid cuideachd air a chruthachadh nuair a tha connadh-fosail ga losgadh. Tha seo na dhuilgheadas chionn tha cus dheth a-nis san àile. Mar ghas taigh-glainne, 's e carbon dà-ogsaid am prìomh adhbhar airson teasachadh na cruinne agus mar sin atharrachadh na gnàth-shìde.
atharrachadh na gnàth-shìde - An t-atharrachadh anns an t-sìde àbhaistich (teòthachd, gaoth, uisge msaa) air an Talamh thar ùine mhò. Tha a' ghnàth-shìde air atharrachadh air feadh eachdraidh na Talmhainn, ach tha atharrachadh na gnàth-shìde an-dràsta a-mach air meudachadh ann an teòthachd na cruinne.
Feuch dè nas aithne dhut
Ceistean
Dèan liosta dhe na stuthan meatailt a bhios sibh ag ath-chuairteachadh aig an taigh.
Faigh a-mach dè an seòsa meatailte dhe bheil gach rud air a dhèanamh. Saoil carson a chaidh an seòsa meatailte sin a chleachdadh?
Faodaidh sinn cuideachd na tha sinn a' cleachdadh de mheatailtean aig an taigh a lùghdachadh agus ath-chleachdadh. A bheil rudan meatailte agaibh aig an taigh nach fheum sibh a chleachdadh uiread? Ma tha, dè dh'fhaodadh sibh a chleachdadh nan àite?
More on Stuthan agus stòasan
Find out more by working through a topic
- count5 of 7
- count6 of 7
- count7 of 7
- count1 of 7
