���˿���

Rydyn ni’n echdynnu metelau o fwynau, sef creigiau yng nghramen y Ddaear sy’n cynnwys cyfansoddion metel. Dyma enghreifftiau o rai mwynau:

• haematit (Fe₂O₃)
• bocsit (Al₂O₃)
• galena (PbS)

Mae’r dull rydyn ni’n ei ddefnyddio i echdynnu metelau’n dibynnu ar sefydlogrwydd ei gyfansoddyn yn y mwyn, sydd yn ei dro’n dibynnu ar adweithedd y metel.

• Mae metelau adweithiol iawn, fel alwminiwm, yn ffurfio ocsidau a chyfansoddion eraill sefydlog. Rydyn ni fel rheol yn defnyddio electrolysis i echdynnu’r metelau hyn, ac mae angen llawer o gerrynt trydan (egni) i’w rhydwytho nhw i echdynnu’r metel.
• Mae metelau llai adweithiol, fel haearn, yn ffurfio ocsidau a chyfansoddion eraill llai sefydlog. Rydyn ni’n aml yn rhydwytho’r cyfansoddion hyn â charbon i echdynnu’r metelau, ac mae angen llai o egni i’w rhydwytho nhw i echdynnu’r metel.

Felly, mae’r dull sy'n cael ei ddefnyddio i echdynnu metel o’i fwyn yn dibynnu ar safle’r metel yn y gyfres adweithedd.

Adweithedd a dull echdynnu

Mae’r tabl yn dangos rhai metelau o’r mwyaf adweithiol i’r lleiaf adweithiol, ac yn nodi’r dulliau sy'n cael eu defnyddio i’w hechdynnu nhw.

Mae electrolysis yn cael ei ddefnyddio i echdynnu metelau mwy adweithiol na charbon, fel alwminiwm, a gallwn ni echdynnu metelau llai adweithiol na charbon, fel haearn, drwy eu rhydwytho nhw â charbon.

Mae aur mor anadweithiol, mae’n bodoli fel y metel yn naturiol ac nid fel cyfansoddyn. Does dim angen ei wahanu’n gemegol. Fodd bynnag, efallai y bydd angen adweithiau cemegol i gael gwared ag elfennau eraill allai halogi’r metel.