���˿���

Mi fydd pobl ar draws Cymru yn dathlu diwrnod Santes Dwynwen ar 25 Ionawr. Mi fydd cardiau yn cael eu danfon, prydau bwyd rhamantus yn cael eu bwyta a llwyau caru yn cael eu rhoi i gariadon. Ond pam ydyn ni'n dathlu'r diwrnod yma? Pwy oedd Dwynwen? Pam ei bod hi'n cael ei hystyried fel Santes y Cariadon?

Dwynwen, ferch Brychan Brycheiniog

Efallai byddwch yn synnu o glywed nad oedd Dwynwen wedi cael llawer o lwc mewn cariad ei hun!

Mae hanes Dwynwen yn mynd yn ôl i'r pumed ganrif ac fel cynifer o hen straeon poblogaidd mae sawl fersiwn o'i hanes. Yn ôl y sôn, roedd Dwynwen yn ferch i'r brenin Brychan Brycheiniog ac yn dod o Aberhonddu yn wreiddiol. Mae rhai'n dweud bod gan Brychan 24 merch a fersiynau eraill o'r hanes yn awgrymu bod ganddo 36 merch. Roedd Dwynwen yn cael eu hystyried fel yr harddaf o holl ferched Brychan - felly tipyn o gamp!

Syrthiodd Dwynwen mewn cariad gyda Maelon, mab i frenin arall. Roedd y ddau am briodi ond roedd gan ei thad gynlluniau eraill. Roedd Brychan Brycheiniog eisoes wedi trefnu iddi briodi rhywun arall. Rhedodd Dwynwen i'r goedwig wedi ei siomi a gweddïo ar Dduw i'w rhyddhau hi o'r cariad.

Tri dymuniad

Daeth angel i ymweld â hi gan roi diod arbennig iddi i anghofio am Maelon ac i'w droi'n dalp o rew. Wedi hyn ymddangosodd Duw a chynnig tri dymuniad iddi.

1. Yn gyntaf, roedd Dwynwen eisiau dadmer Maelon.
2. Yn ail, mynnodd bod Duw yn helpu pob pâr o wir gariadon.
3. Yn olaf dymunodd na fyddai hi byth yn priodi.

Ynys Llanddwyn

Wedi i'r dymuniadau gael eu gwireddu fe aeth Dwynwen i fyw ar ynys bellennig a sefydlu lleiandy. Gelwir yr ynys yn Ynys Llanddwyn ('Llan' sef Eglwys a 'dwyn' ar ôl Dwynwen).

Roedd ffynnon ger yr eglwys ac mae'n debyg bod ynddi bysgodyn oedd yn gallu darogan dyfodol cyplau. Pe bai cyplau yn mynd yno a bod y dŵr yn berwi yna byddent yn cael lwc dda. Daeth yr eglwys a'r ffynnon yn safle pererindodau canoloesol.

Gellir gweld adfeilion y lleiandy ar yr ynys o hyd.

Felly os ydych chi'n dathlu diwrnod Santes Dwynwen trwy roi carden, llwy garu, neu wrth gael pryd o fwyd rhamantus, cofiwch am hanes Dwynwen ar ynys Llanddwyn.