³ÉÈË¿ìÊÖ

'Cerddoriaeth Gymraeg Gothig'; dyna sut mae'r band Tristwch y Fenywod yn disgrifio eu miwsig. Ond beth yn union yw hynny?

Mae'r band o Leeds yn canu'n uniaith Gymraeg ac ar fin rhyddhau eu halbwm cyntaf.

Y prif leisydd, Gwretsien Ferch Lisbeth, fu'n sgwrsio gyda Cymru Fyw am y band sy'n ceisio rhoi eu stamp eu hunain ar y sin gerddoriaeth Gymraeg.

Aelodau’r band ydi fi, Sidni Sarffwraig a Leila Lygad.

‘Dan ni i gyd yn gweithio ar brosiectau cerddoriaeth eraill hefyd, ond dechreuon ni Tristwch y Fenywod yn gynnar yn 2022, pan ofynnodd Sidni wrth Leila pa offeryn fyddai hi’n ei chwarae ‘sa hi ddim yn canu, a ‘naeth hi synnu ni drwy ddeud ‘sa hi’n chwarae’r drymiau.

Roedden ni wedi siarad am gychwyn band goth ers talwm, felly ddechreuon ni feddwl am sut i ddechrau band efo Leila tu ôl y cit.

Roedd diwedd 2021 a dechrau 2022 yn gyfnod anodd iawn i Leila a fi; roedd gan y ddwy ohonon ni ffrindiau fu farw. Roedden ni’n treulio llawer o amser efo’n gilydd a trio meddwl am bethau i ’neud i ni deimlo llai ofnadwy.

Dywedodd hi ei bod hi wedi bod yn recordio lleisiau ystlumod yn defnyddio bat detector, ac yn recordio synau eraill i’w defnyddio fel percussion. Roedd gen i zither bach Rwsiaidd, ac ro’n i'n meddwl bod rhaid defnyddio’r offeryn yma ar gyfer rhywbeth yn fy ngherddoriaeth i.

Ges i weledigaeth o fand goth Cymraeg, efo fi’n chwarae’r telynau a chanu, Leila ar y drymiau electronig, a Sidni yn chwarae rhyw fath o fas goth-clasurol.

‘Naethon ni drio chwarae efo’n gilydd, ac roedden ni’n syth yn teimlo fod yna rywbeth arbennig yna.

Mae’n adlewyrchu’r profiad o fod yn ddynes yn y byd hwn, dan batriarchaeth, a byw mewn byd mewn argyfwng.

Ond hefyd dwi’n meddwl fod tristwch yn bwerus mewn ffordd. Mae’n cymryd cryfder i deimlo tristwch, yn lle smalio fod popeth yn iawn, pan mae hi’n amlwg fod o ddim.

Mae wedi ei lapio fyny yn yr holl brofiad benywaidd; ’dan ni wastad yn cael ein cosbi gan ddynion am fod yn emosiynol a bregus.

Yn y gymdeithas gwrtais, mae’n anodd ffeindio lle i fod yn drist, ond dwi wastad wedi coelio fod emosiwn tywyll yn bwerus a dwi ddim yn teimlo dylai pobl guddio oddi wrth ddagrau. Ti methu cael y golau heb y tywyllwch.

Dwi’n ceisio sgwennu am bethau sy’n bersonol iawn i mi. Dwi'n drawsfenyw anabl, goth, gafodd ei magu yng ngogledd Cymru; lle sy’n llawn harddwch ond tywyllwch ar yr un pryd.

Dwi wastad wedi bod yn outsider, yn weirdo ac yn falch o hynny. Dwi ddim yn licio’r casineb dwi’n ei dderbyn gan bobl yn y byd am fod fel’na, ond fydda i ddim yn teimlo cywilydd.

’Dan ni i gyd yn y band yn ferched cwiar, niwrowahanol, felly mae ganddon ni deimladau tebyg am y peth.

Yn fy ngeiriau, dwi’n trio mynegi pethau sydd ddim yn rili presennol mewn cerddoriaeth Gymraeg.

Yn y gân Llwydwyrdd, y lliwiau llwyd a gwyrdd ydi lliwiau gogledd Cymru gyda’r gymysgedd ryfedd o dirlun naturiol a diwydiant ar yr un pryd, sydd yn rhan fawr o fy nychymyg i. Mae’r gân yn disgrifio perthynas lesbiaidd a cwiar lle mae’r ddwy yn byw efo iselder, yn y lleoliad yma sydd yn gymysg o gariad a dioddefaint.

Mae pawb sydd yn byw efo iselder, sy’n niwro-amrywiol neu sydd yn bobl LHDTC+ yn gwybod bod rhannau o’r byd hwn yn dywyll.

‘Dan ni’n ceisio ymaelodi’r tywyllwch a’r golau efo’i gilydd, achos mae hwnna’n adlewyrchu’r profiad o geisio bodoli yn ein cymdeithas, lle mae pawb yn wahanol.

Fydd pawb ddim am ddallt yn syth, ond mae’n bwysig i greu cynrychiolaeth am brofiadau lleiafrifol.

’Dan ni i gyd yn caru’r math yma o sain, ond mae’n anodd ei ddisgrifio’n iawn. Mae ’na elfennau clasurol mewn cerddoriaeth goth, pethau fel sain atmosfferig, y minor key ac effeithiau gwahanol sy’n creu sŵn seicadelig ac arallfydol.

Mae ganddon ni i gyd gariad tuag at fandiau fel Dead Can Dance a The Cure, a bandiau Cymraeg amgen o’r 80au fel Datblygu, Plant Bach Ofnus a Fflaps; dwi’n rili cael lot o ysbrydoliaeth o bethau felly.

Roedden ni i gyd yn teimlo ei fod yn lle da i ddechrau efo creu ein cerddoriaeth ni.

Pan roeddwn i’n dechrau gwrando ar fandiau gothig pan o’n i’n ifanc, y lluniau yn fy mhen i oedd atgofion o dyfu i fyny ar Ynys Môn. Mae’r teimlad o melancholy a rhamant yn fy nghysylltu â fy atgofion cynharaf.

Cerddoriaeth sy’n dywyll ond yn hardd yr un pryd, lle mae’r iaith yn mynegi teimladau yn Gymraeg a’r syniadau sy’n cael eu disgrifio gyda’u gwreiddiau yng Nghymru.

Dydi fy Nghymraeg i ddim yn berffaith - anghofiais lot o'r iaith cyn ail-ddysgu fy hun yn 2020 - ond mae’n bwysig i ffeindio ffordd o gysylltu efo’r iaith a’r diwylliant Cymraeg.

Mae ymateb y gynulleidfa yn Lloegr wedi bod yn rili cefnogol. Oherwydd ’dan ni’n rhan o gymuned gerddoriaeth tanddaearol ac arbrofol yn barod, mae pobl y sin yna ar agored i bethau gwahanol a newydd. Mae llwyth o bobl wedi bod â diddordeb yn yr holl beth; yr iaith, y cysyniadau.

Dwi’n meddwl fod pawb yn agored i ddysgu rhywbeth newydd. Dwi wedi bod yn falch gymaint mae pawb yn fodlon cefnogi rhywbeth lle dydyn nhw ddim yn dallt y geiriau o gwbl.

Dwi’n meddwl fod bwriad y gerddoriaeth yn glir i’r gynulleidfa, hyd yn oed os ydyn nhw ddim yn dallt y geiriau.

’Dan ni jyst mor falch. Mae gan yr albwm bob cân ’dan ni wedi ei ’sgwennu tan rŵan; y gân Ferch Gyda’r Llygaid Du ydi’r gân gyntaf ’naethon ni ei sgwennu efo’n gilydd, y syniad cynta i destio’r sain allan.

Bydd o’n cael ei ryddhau ar-lein ac ar feinyl, a bydd inserts dwyieithog, felly mae pawb yn medru dysgu ’chydig bach o Gymraeg wrth wrando arno fo.

Mae o'n rili rhyfedd i wrando ar ein cerddoriaeth ni ar feinyl, yn y stafell lle ‘naethon ni greu’r gerddoriaeth. ’Nes i ryddhau sawl recordiad ar feinyl yn y gorffennol, ond mae hwn yn teimlo’n wahanol mewn ffordd, mwy fel y medrith o fod yn rhywbeth all gyrraedd pobl yn y byd, dim jyst y byd arbrofol.

Mae’n gyffrous i ddychmygu beth fydd yn digwydd efo fo.

Dwi’n credu ei bod hi’n bwysig i goelio ’da chi’n medru newid y byd gyda chelf a cherddoriaeth, hyd yn oed mewn ffordd bach.

’Dan ni’n bwriad lledu ein hudoliaeth cwiar gothig; ’dan ni isho gwthio ein fersiwn ni o ddiwylliant Cymraeg ymlaen.