³ÉÈË¿ìÊÖ

Mae cadw ysgolion ar gau yn ystod y pandemig yn arwain at "esgeulustod systematig" o ddisgyblion difreintiedig, yn ôl un pennaeth.

Yn ôl Armando Di-Finizio, pennaeth Ysgol Uwchradd y Dwyrain yng Nghaerdydd, bu "cryn dipyn o drawma" i blant oherwydd y gwahanol gyfnodau clo.

Dywedodd un arbenigwr fod plant o gefndiroedd difreintiedig yn cwympo ymhellach ar ei hôl hi yn academaidd, gyda'r bwlch cyrhaeddiad yn ehangu am fod ysgolion ar gau.

Dywed Llywodraeth Cymru ei bod wedi sicrhau y gallai plant bregus barhau i fynychu'r ysgol.

Cyn y pandemig roedd cyfran y disgyblion a oedd yn derbyn prydau ysgol am ddim a gyflawnodd bump TGAU neu fwy 32% yn is na'r ffigwr ar gyfer disgyblion eraill yng Nghymru.

Yn Ysgol Uwchradd y Dwyrain mae 47% o blant yn derbyn prydau ysgol am ddim.

Dywedodd Mr Di-Finizio fod heriau'r cyfnod clo yn fwy i ddisgyblion nad ydyn nhw efallai â'r gefnogaeth a'r strwythur gartref i barhau i ddysgu pan mae ysgolion ar gau.

"Mae hyn yn ymwneud â chael y cydbwysedd rhwng y rhai sy'n wirioneddol fregus i'r feirws a phobl ifanc sy'n agored i niwed a thelerau lles a'u cynnydd academaidd," meddai wrth raglen Wales Live ³ÉÈË¿ìÊÖ Cymru.

"Dwi ddim yn credu bod gennym ni'r cydbwysedd hwnnw'n iawn."

Ychwanegodd: "Rwy'n credu y gallen ni fod wedi dod o hyd i ffyrdd eraill o fynd i'r afael â hyn oherwydd ein bod ni'n gweld myfyrwyr yn ei chael hi'n anodd ac mae'r bwlch cyrhaeddiad yn ehangu yn y genhedlaeth hon.

"Mae bron fel esgeulustod systematig o bobl ifanc sy'n digwydd ddydd ar ôl dydd, wythnos ar ôl wythnos, fis ar ôl mis ac mae'n rhaid i ni dynnu hyn yn ôl rywsut oherwydd tybed un diwrnod, sut fydd y plant yn edrych yn ôl ac yn ein barnu ein hymatebion i ni?"

Dywedodd nid yn unig fod plant ar ei hôl hi, ond bod nifer yr achosion amddiffyn plant yn ei ysgol wedi dyblu ers i'r pandemig ddechrau.

"Bydd yn cymryd nifer o flynyddoedd - ac nid wyf am swnio'n ddychrynllyd - i ni ddad-bigo'r trawma y mae pobl ifanc yn mynd drwyddo oherwydd nad ydym yn gwybod eto beth yn union fydd yr effaith barhaol hon ar y bobl ifanc, ond mae gen i ofn am rai ohonyn nhw."

Mae Prif Arolygydd Ysgolion Cymru, Meilyr Rowlands, wedi dweud o'r blaen bod tystiolaeth eisoes o ehangu anghydraddoldeb mewn perfformiad o ganlyniad i'r pandemig.

Dywedodd yr Athro Gwyddorau Cymdeithasol, Chris Taylor, o Brifysgol Caerdydd, fod y bwlch hwn yn parhau i ehangu.

"Mae cau ysgolion, wrth gwrs, yn datgelu ac yn pwysleisio'r anfantais ddofn sydd gan lawer o deuluoedd ledled Cymru yn y gwahanol amgylchiadau y maen nhw ynddynt," meddai.

"Gan symud i'r amgylchedd dysgu gartref, rydym yn lleihau gallu ysgolion i ddarparu'r chwarae teg hwnnw ar gyfer cyfleoedd addysgol.

"Yn lle hynny rydyn ni'n dibynnu ar yr hyn y gall teuluoedd ac aelwydydd ei gynhyrchu a'i ddarparu i gefnogi'r dysgu hwnnw."

Ychwanegodd yr Athro Taylor y byddai rhai plant yn "teimlo fel eu bod wedi gadael yr ysgol yn 14 neu 15 oed yn lle 18" o ran eu dysgu, ac y dylai'r ffocws ar gyfer y plant hyn fod yn paratoi ar gyfer y cam nesaf yn eu haddysg yn hytrach nag arholiadau nad ydyn nhw'n mynd i ddigwydd yr haf hwn.

Dywedodd y dylai rhai disgyblion a allai fod wedi bod yn bwriadu gadael yr ysgol yn 16 oed aros mewn addysg nes eu bod yn 18 oed i "unioni rhai o'r cyfleoedd a gollwyd", ac y dylid cynnig ysgol haf a gweithgareddau eraill i helpu i fynd i'r afael ag unigedd.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Trwy gydol y pandemig, rydym wedi sicrhau y gallai plant bregus, yn ogystal â phlant gweithwyr beirniadol, barhau i fynychu'r ysgol.

"Ni oedd y wlad gyntaf yn y DU i sicrhau bod prydau ysgol am ddim ar gael yn ystod gwyliau'r ysgol ac rydym wedi darparu mwy na 130,000 o ddyfeisiau [electronig] ers dechrau'r pandemig.

"Rydyn ni hefyd wedi recriwtio mwy na 1,000 o staff addysgu a chymorth i ddarparu cefnogaeth ychwanegol i ddysgwyr a allai fod wedi methu cael addysg oherwydd y pandemig."

Dywedodd llefarydd Plaid Cymru dros addysg, Siân Gwenllian: "Mae bwlch digidol mewn addysg, a'r hiraf y bydd addysg yn parhau i fod oddi ar safle'r ysgol, mae risg i rai plant gael eu gadael hyd yn oed ymhellach ar ôl.

"Mae'r plant hynny mewn ardaloedd mwy difreintiedig wedi bod dan anfantais ddwbl - mae coronafeirws wedi bod yn fwy cyffredin yn yr ardaloedd hyn, sy'n golygu y byddant wedi colli mwy o ysgol cyn y cyfnod clo, ac mae'r plant hyn yn llai tebygol o fod â'r modd i gael mynediad at ddysgu ar-lein.

"Mae angen i Lywodraeth Cymru gyhoeddi Cynllun Adfer Addysg a Lles i egluro'n fanwl sut y dylid cynorthwyo pob disgybl a myfyriwr i fynd i'r afael ag addysg goll."

Wales Live, ³ÉÈË¿ìÊÖ One Wales am 22:35 nos Fawrth.