³ÉÈË¿ìÊÖ

Mae colli'r gallu i siarad oherwydd canser y gwddf neu gyflyrau niwrolegol yn brofiad brawychus, a hynny ar ben effeithiau eraill y salwch.

Tan nawr doedd offer siarad tebyg i'r hyn oedd yn cael ei ddefnyddio gan y gwyddonydd Stephen Hawking ddim ar gael yn y Gymraeg.

Ond mae Prifysgol Bangor yn arloesi gydag offer sy'n creu llais synthetig i gleifion trwy ddefnyddio eu lleisiau naturiol cyn iddyn nhw eu colli.

Cafodd Uned Technolegau Iaith y brifysgol yng Nghanolfan Bedwyr grant o £20,000 gan Lywodraeth Cymru i ddatblygu prosiect o'r enw Lleisiwr.

Aeth y brifysgol ati wedyn i gydweithio â Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ar gynllun peilot a'r gobaith ydy ehangu hwnnw i weddill byrddau iechyd Cymru maes o law.

Bu staff yr uned iaith yn cydweithio gyda therapyddion lleferydd o fewn y gwasanaeth iechyd i recordio'r cleifion a chreu cronfa o eiriau sydd wedyn yn cael ei ddefnyddio i ail-greu'r llais.

Dywedodd Stefano Ghazzali, arbenigwr technoleg a systemau'r uned: "Mae Lleisiwr yn gweithio i gyd trwy'r wefan - lleisiwr.techiaith.cymru - a 'da chi'n gorfod darllen brawddegau fesul tri.

"Mae 'na 827 brawddeg i'w recordio yn y Gymraeg a 1,132 yn Saesneg.

"Mae'r claf angen rhyw dair i bedair awr i greu y llais.

"Mae'n gweithio ar ffonau symudol felly os 'da chi'n defnyddio predictive text Cymraeg hefo'n gwefan ni, ti'n medru cael o fyny ar dy ffôn, teipio brawddeg mewn ac mae o'n siarad."

Yn ôl Delyth Prys, pennaeth yr Uned Technolegau Iaith, mae'n hen bryd bod technoleg fel hyn ar gael i siaradwyr Cymraeg.

"Mae'r dechnoleg yma'n bodoli yn y Saesneg ers blynyddoedd ac o'n i eisiau bod e ar gael yn y Gymraeg hefyd," meddai.

"Fel arall, fydd pobl ddim yn gallu siarad Cymraeg - ac mae mor annheg bod pobl sydd yn sâl ac yn wynebu anawsterau beth bynnag, yn wynebu'r anhawster ychwanegol o golli eu llais a cholli eu hiaith.

"Fe aethon ni i bartneriaeth gyda Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr - peilot mewn gwirionedd i weld be' fyddai'n bosib - ond y gobaith yw yn y dyfodol y bydd e yn cael ei ymestyn i weddill Cymru."

Un o'r rhai cyntaf fydd yn elwa o'r dechnoleg newydd ydy John Wynne Jones, cyn-faer Biwmares, sydd bellach yn byw ger Abertawe.

Er nad yw'n gweld ei hun yn defnyddio'r offer pob dydd, mae'n sicr yn gweld y manteision, yn enwedig ar achlysuron ble byddai angen cyflwyno neu siarad yn gyhoeddus.

"Y broblem fwya' efo'r system ydy bod yn rhaid i chi deipio allan be' 'da chi eisiau dweud a ma' hynny'n cymryd dipyn o amser," meddai.

"Ond mae'n help mawr, mae'n rhoi'r cyfle a'r dewis i allu cyfathrebu yn fy hen lais - er enghraifft, dweud 'mod i eisiau newid neges y ffôn, fedra' i wneud efo'r system yma rŵan.

"Efo Stephen Hawking, ma' rywun yn gyfarwydd â system debyg. Fyddai hi ddim yn iawn, wrth gwrs, i Gymry Cymraeg beidio cael yr un cynnig. A dyna ydy'r wyrth maen nhw wedi ei gyflawni ym Mangor."

Bydd hanes John hefyd yn cael sylw yn y rhaglen 'DRYCH: Achub Llais John' ar S4C nos Sul 28 Ebrill, am 21:00.