���˿���

Mae Cymru wedi ein hamgylchynu ar dair ochr gan y môr. I’r gogledd a’r gorllewin mae Môr Iwerddon ac i’r de mae Môr Hafren.

Oddi ar arfordir Cymru, mae dŵr cynnes o’r Caribî yn gwrthdaro gyda dŵr oerach o’r gogledd. Mae’r dŵr cynnes yma hefyd yn cario maetholion sydd yn ffynhonnell fwyd arbennig. Yn ystod misoedd yr haf mae llawer o greaduriaid y môr yn dod i’n glannau er mwyn gwledda yn y dyfroedd llawn maeth yma. Mae hyn yn denu llawer o ysglyfaethwyr, neu helwyr.

O dan yr wyneb

Yn ystod misoedd yr haf mae’r moroedd dwfn o amgylch Cymru yn gartref i lawer o ymwelwyr fel yr heulforgi (basking shark), y morfil asgellog ac amryw o wahanol fathau o bysgod. Maen nhw’n dod i chwilio am blancton, pysgod bach ac ystifflogod.

• Maint
  Y morfil asgellog (fin whale) yw’r ail famal mwyaf yn y byd ar ôl y morfil glas. Mae'n gallu tyfu i hyd at 26 medr o hyd.

• Deiet
  Mae morfilod asgellog yn bwyta cramenogion (crustaceans), ystifflogod (squid) a physgod.

• A wyddost ti?
  Mae morfilod asgellog yn gallu byw am hyd at 90 mlynedd.

• Maint
  Hwn ydy’r pysgodyn mwyaf sydd yn ymweld â’n glannau. Mae'n gallu tyfu i dros 10 medr o hyd, yr un maint â bws deulawr!

• Deiet
  Mae heulforgwn (basking shark) yn bwyta rhai o’r creaduriaid lleiaf yn y môr. Maen nhw’n byw ar ddeiet o blancton a phlanhigion ac anifeiliaid microsgopig. Maen nhw’n nofio i mewn i’r cerrynt gyda’u cegau anferthol yn agored yn barod i fwyta.

• A wyddost ti?
  Er gwaethaf eu maint a’u hedrychiad, nid yw heulforgwn yn beryglus i bobl. Ond ni ddylem fynd yn rhy agos atyn nhw.

• Maint
  Mae’r pysgodyn haul yn fawr ac yn grwn, ac yn edrych fel pen anferth neu blât. Mae'n gallu bod dros 3 medr o hyd ac mae ganddo esgyll anferth uwch ben ac o dan ei gorff.

• Deiet
  Mae pysgod haul yn gwledda ar ddeiet o sglefrod môr.

• A wyddost ti?
  Mae pysgod haul yn aml i’w gweld yn gorffwys ar eu hochr ar wyneb y môr yn mwynhau’r heulwen - a dyna o ble y daeth yr enw pysgodyn haul.

Mae’r cyfoeth yma o fywyd môr yn denu llawer o ysglyfaethwyr i’n glannau hefyd. Mae ysglyfaethwyr yn byw drwy hela, lladd a bwyta anifeiliaid eraill. Mae’r ysglyfaethwyr dychrynllyd yma i’w gweld oddi ar arfordir Cymru gydol misoedd yr haf.

• Sut i ddod o hyd iddyn nhw
  Mae gan y morgwn (siarcod) yma, sydd yr un siâp â thorpido, esgyll blaen hir iawn. Rydym yn eu gweld fel arfer tua 10 milltir o’r lan.

• Ysglyfaeth
  Yn ogystal â hela pysgod a sglefrod môr (squid), mae morgwn glas yn anifeiliaid carthysol (scavengers). Mae hyn yn golygu eu bod yn dod o hyd i anifeiliaid sydd wedi marw’n barod a’u bwyta…

• Maint
  Maen nhw'n tyfu i fod dros 3 medr o hyd.

• A wyddost ti?
  Mae gan morgwn glas synnwyr arogli penigamp. Maen nhw'n gallu arogli gwaed sydd filltiroedd ar filltiroedd i ffwrdd.

• Sut i ddod o hyd iddyn nhw
  Mae tiwna asgell-las, sydd yr un siâp â thorpido, yn sydyn ofnadwy. Mae'n gallu teithio ar gyflymder o 40 milltir yr awr, yr un cyflymder a char.

• Ysglyfaeth
  Maen nhw’n ysglyfaethwyr penigamp. Maen nhw’n hela pysgod fel penwaig (herring), mecryll (mackerel) a hyd yn oed lyswennod (eel). Mae eu golwg yn anhygoel ac maen nhw'n gallu llyncu eu hysglyfaeth mewn un darn.

• Maint
  Mae rhai tiwna yn gallu tyfu i fod yr un maint ag arth wen.

• A wyddost ti?
  Mae angen i tiwna asgell-las symud trwy'r amser. Yn union fel morgwn, maen nhw'n yn dibynnu ar lif cyson o ddŵr dros eu tagellau i gael ocsigen.

• Sut i ddod o hyd iddyn nhw
  Maen nhw’n gymdeithasol iawn ac yn cael eu gweld fel arfer mewn grwpiau o gannoedd neu filoedd yn teithio, chwarae a bwyta gyda’i gilydd. Rydyn ni'n galw’r grwpiau yma yn bodiau.

• Ysglyfaeth
  Maen nhw’n bwyta pysgod bach fel mecryll (mackerel), môr-frwyniaid (anchovies), llusernau môr (lantern fish), gorbenwaig (sprats), ystifflogod (squid) ac octopysau.

• Maint
  Maen nhw'n gallu tyfu hyd at 2.5 medr o hyd.

• A wyddost ti?
  Mae dolffiniaid yn defnyddio ecoleoliad. Mae hyn yn golygu eu bod yn gwneud sŵn er mwyn gwneud llun o’r hyn sydd o’u cwmpas.

Mae gweld ysglyfaethwyr fel y morgi glas, y tiwna a’r dolffin yn y cefnforoedd dwfn o amgylch Cymru yn arwydd cadarnhaol iawn. Mae hyn yn dweud wrthyn ni fod ein moroedd yn iach a bod digonedd o fwyd iddyn nhw gael gwledda arno.

Ble nesaf?