���˿���

Efallai fod hwn yn edrych fel planhigyn morol cyffredin iawn, ond oeddet ti’n gwybod bod gan forwellt (seagrass) rym enfawr i wrthdroi’r newid yn yr hinsawdd?

Mae’r glaswellt cyffredin hwn, sy’n tyfu ar wely’r môr, wedi cael ei ddisgrifio fel ‘planhigyn gwyrthiol’. Mae ganddo’r gallu anhygoel i amsugno nwy carbon deuocsid o’r atmosffer.

Mae gwyddonwyr wedi darganfod bod gan forwellt rôl hanfodol i’w chwarae yn y frwydr i wrthdroi newid hinsawdd.

Mae ein planed yn cynhesu. Rydyn ni'n galw hyn yn gynhesu byd-eang. Mae carbon deuocsid yn un o'r nwyon sy’n cyfrannu at y broses hon.

Mae’n cael ei alw’n nwy tŷ gwydr, sy’n golygu ei fod yn dal gwres yn atmosffer y Ddaear. Wrth i’r nwyon tŷ gwydr hyn gronni, neu ymgasglu, maen nhw’n ffurfio ‘blanced’ anweledig sy’n trapio gwres o’r Haul. Mae hyn yn achosi i'r tymheredd godi yma ar y Ddaear, sy'n gwneud ein tywydd yn annarogan (unpredictable) ac yn fwy eithafol (extreme).

Mae angen i ni leihau, neu dorri i lawr ar faint o garbon deuocsid rydyn ni’n ei ryddhau i’r atmosffer. Yr enw ar hyn yw lleihau ôl troed carbon. Rydyn ni'n gallu gwneud hyn drwy leihau faint o danwydd ffosil fel olew, glo a nwy rydyn ni’n ei losgi.

Mae angen i ni hefyd leihau faint o garbon deuocsid sy’n bodoli eisoes yn yr amgylchedd. Dyma pam mae coed a phlanhigion eraill mor bwysig. Maen nhw’n amsugno carbon deuocsid o’r atmosffer, yn storio’r carbon ac yn rhyddhau ocsigen yn ôl i’r amgylchedd.

Mae coedwig law'r Amazon yn ne America yn cael ei disgrifio’n aml fel ysgyfaint ein planed. Mae hyn oherwydd ei gallu i amsugno cymaint o garbon deuocsid y Ddaear a chynhyrchu ocsigen.

Mae’r coed yn amsugno carbon deuocsid o’r atmosffer, yn storio’r carbon ac yn rhyddhau ocsigen yn ôl i’r amgylchedd.

Yn union fel coed a phlanhigion ar y tir, mae morwellt yn gallu amsugno symiau enfawr o garbon deuocsid o’r môr. Mae’n storio’r carbon ac yn rhyddhau ocsigen yn ôl i’r amgylchedd.

Ond mae gan forwellt hefyd oruwchbŵer (superpower). Mae’n gallu amsugno symiau enfawr o garbon deuocsid. Bob blwyddyn mae morwellt yn amsugno cymaint â 10% o garbon deuocsid y môr.

Mae’r un arwynebedd o forwellt yn gallu amsugno 35 gwaith cymaint o garbon deuocsid ag arwynebedd o goedwig law drofannol (tropical rainforest).

Mae’r gwelyau morwellt hyn hefyd yn darparu’r cynefin, neu’r cartref, perffaith i filoedd o wahanol rywogaethau (species) o anifeiliaid.

Goruwchbwerau morwellt

• Mae morwellt yn gallu tynnu carbon o’r atmosffer tua 35 gwaith yn gyflymach na choedwigoedd glaw trofannol.
• Mae morwellt yn cynhyrchu ocsigen.
• Mae morwellt yn gynefin tanddwr pwysig i filoedd o wahanol rywogaethau o anifeiliaid.

Ond mae’r cynefin tanddwr anhygoel hwn dan fygythiad. Yn y Deyrnas Unedig, mae ymchwilwyr yn credu bod tua 92% o’n morwellt wedi cael ei golli yn ystod y ganrif, neu’r can mlynedd, diwethaf.

Mae morwellt bellach mewn perygl difrifol, sy’n golygu bod yn rhaid cymryd camau i sicrhau nad yw morwelltau’n diflannu’n llwyr. Ledled y byd, mae cymunedau o wyddonwyr yn gweithio’n galed i sicrhau nad yw hyn yn digwydd.

Yng Nghymru, mae tîm o wyddonwyr yn benderfynol o helpu gwelyau morwellt i gael adferiad. Maen nhw'n gweithio’n galed i gasglu dros filiwn o hadau morwellt a’u hailblannu yn Dale, Sir Benfro.

Mae biolegwyr morol yn brysur yn ailblannu egin morwellt. Cyn bo hir, maen nhw’n gobeithio y bydd yr ardal yn ddôl forwellt ffyniannus (booming), fel carped ar lawr y môr sy’n amsugno tunelli a thunelli o garbon.

Gall pob un ohonom wneud gwahaniaeth a helpu i leihau faint o garbon deuocsid sydd yn yr atmosffer.

• Plannu coeden gartref neu yn yr ysgol.
• Os ydy hi'n ddiogel ac yn ymarferol i wneud, beth am gerdded neu feicio i’r ysgol?
• Diffodd goleuadau a dyfeisiau trydanol.

Ble nesaf?