Faodaidh gun atharraich eigh-shruthan an cruth-t矛re agus gun cruthaich iad feartan eigheadail, mar glinn air chumadh U agus lochan-riobain.
San artaigil seo gheibh thu a-mach:
- D猫 th' ann an eigh-shruth
- Mar a tha glinn air chumadh U agus glinn chrochte air an cruthachadh
- Mar a tha loch-riobain agus sruth neo-chuimseach air an cruthachadh
- Mu r猫in-fh猫idh ann an Alba
Tha an goireas seo freagarrach air topaigean nan 颁谤耻迟丑补苍-迟矛谤别 ann an Clas 5, Clas 6 agus Clas 7 (An D脿rna 脤re de Churraicealam airson S脿r-mhathas).
Thig c貌mhla ri Isla agus Connor agus iad a' toirt s霉il air feartan bleith eighichte ann am P脿irc N脿iseanta a' Mhonaidh Ruaidh.
Coimhead a' bhidio ghoirid seo agus faigh a-mach mu fheartan bleith eigheadail.
CONNOR: Seo sinn ann am P脿irc N脿iseanta a' Mhonaidh Ruaidh! A' Ph脿irc N脿iseanta as motha san R矛oghachd Aonaichte.
Tha an C脿rn Gorm, a' bheinn a tha sinne dol a dh矛readh, anns a' Mhonadh Ruadh.
ISLA: Bha mise anns a' ph脿irc n脿iseanta eile ann an Alba cuideachd, Loch Laomainn agus na Tr貌isichean. Tha an-c貌mhnaidh uiread ri fhaicinn. Bidh e math an t猫 seo fhaicinn cuideachd.
CONNOR: Bithidh. Tha na p脿ircean n脿iseanta uabhasach cudromach dhan fhiadh-bheatha againn agus cuideachd airson gum faigh daoine tlachd bho bhith air a' bhl脿r a-muigh.
ISLA: Cuiridh mi geall gu bheil e fada nas dorra a dh矛readh sa gheamhradh.
CONNOR: Dh'fhaodamaid a dhol a sgitheadh an uair sin, ach tha e math airson coiseachd an-dr脿sta agus tha na seallaidhean m矛orbhaileach seo againn.
ISLA: Seall thall a siud. Am faic thu an gleann air chumadh U?
Sin agad an L脿irig Dhr霉. Chaidh a shnaigheadh le eigh-shruth, abhainn mh貌r deighe, san linn deighe, d矛reach mar na coireachan agus na feartan eigheadail eile.
Mar a bhios eigh-shruthan a' gluasad s矛os beinn fo fhorsa grabhataidh, bidh iad a' bleith s矛os agus a-mach agus ag atharrachadh nan glinn air chumadh V gu bhith nan glinn air chumadh U le 霉rlaran c貌mhnard agus taobhan cas. Tha an deigh ann an eigh-shruth cumhachdach gu bleith agus bidh i a' gluasad rud sam bith cha mh貌r 脿s an rathad oirre.
CONNOR: Wow, cha bhiodh tu airson a bhith san rathad air eigh-shruth, am bitheadh?
ISLA: Gu fortanach bidh iad a' gluasad uabhasach slaodach. Bidh gleann air chumadh U air a chruthachadh thar ceudan mh矛ltean bhliadhnaichean, chan ann nar beatha-ne. Phew! Nuair a bhios rudan a' gluasad cho slaodach sin, canar 霉ine ge貌lais ris.
Wow, tha Loch Athfhinn br猫agha, nach eil?
CONNOR: 'S e loch-riobain a th' ann an Loch Athfhinn agus 's e allt neo-chuimseach a th' ann an Uisge Athfhinn, a ch矛 thu p矛os air falbh.
ISLA: Coltas cuimseach math oirre dh貌mhsa鈥
CONNOR: An d猫idh linn na deighe, agus na h-eigh-shruthan air leaghadh, bhiodh uaireannan allt neo-chuimseach, loch-riobain no loch air a chruthachadh air 霉rlar gleann air chumadh U.
'S e loch mh貌r chumhang ann an gleann air chumadh U a th' ann an loch-riobain. Bidh e air a chruthachadh ann an lag a chaidh a bhleith nas doimhne le eigh-shruth.
Bidh uillt no aibhnichean neo-chuimseach a' l霉badh gu mall air 霉rlar c貌mhnard, leathann, gleann air chumadh U. Chan eil iad l脿idir gu le貌r airson an gleann air chumadh U, a tha gu math nas motha, a bhleith. Sin as coireach gur e allt no abhainn 'neo-chuimseach' a th' annta.
ISLA: Seall seo, Coire Domhain 鈥 feart eigheadail eile. Seall mar a tha e os cionn an gleann air chumadh U. Tha sin a' sealltainn gur e gleann crochte a th' ann.
Bidh glinn chrochte air an cruthachadh far am bi glinn nas lugha a' coinneachadh a' phr矛omh ghlinn eighichte. Bidh iad air an gearradh dheth agus nuair a bhios bleith a' d猫anamh a' phr矛omh ghlinn nas doimhne agus nas doimhne, bidh an gleann nas lugha air fh脿gail crochte shuas os cionn 霉rlar a' ghlinne.
CONNOR: 脪 seall!
ISLA: T脿rmachan! Tha iad sgoinneil air breug-riochd. Bidh diofar dhathan air na h-itean aca aig diofar amannan. Geal sa gheamhradh airson a bhith coltach ris an t-sneachd, dorch as t-samhradh airson a bhith coltach ris a' chruth-t矛re chreagach, ghlas. Nach math fhaicinn.
CONNOR: Tha e air falbh suas gu mullach Plateau a' Mhonaidh Ruaidh.
ISLA: D猫 tha sin?
CONNOR: Tha plateau a' ciallachadh mullach sg矛re de thalamh 脿rd. Thugainn ga fhaicinn鈥
Seo am plateau.
ISLA: R猫in-fh猫idh! C貌 chreideadh!
CONNOR: Seo an aon 脿ite sa bheil r猫in-fh猫idh be貌 gu n脿darra san R矛oghachd Aonaichte. Chaidh an toirt air ais a-steach uaireigin an d猫idh 1950. Tha iad a' faighinn air adhart gu math chionn tha an t-s矛de uabhasach fuar. Agus bhon a bhios badan sneachda ann cha mh貌r fad na h-霉ine 's e f矛or 脿ite a th' ann dhaibh.
ISLA: Wow, shaoileadh tu gur e an Artaig a th' ann 's nach e Alba. 'S toigh leam e gu m貌r.
CONNOR: Agus leamsa ach th猫id sinn s矛os gu te貌thachd nas bl脿ithe.
D猫 th' ann an eigh-shruth?
- 'S e tomad m貌r deighe a' gluasad gu mall thar na t矛re a th' ann an eigh-shruth.
- Nuair a bhios eigh-shruth a' gluasad, faodaidh e an talamh a Caitheamh thar 霉ine. agus feartan bleith eighichte a chruthachadh mar coireachan, ar锚tes agus st霉can pioramaideach.
Glinn air chumadh U
- Bidh eigh-shruthan a' bleith ghlinn 蝉丑貌苍谤补颈肠丑迟别 air chumadh U le bonn c貌mhnard agus taobhan cas.
- Bidh na pr貌iseasan ris an can sinn Nuair a bhios creagan no clachan a' reothadh ri taobhan eigh-shruth. Bidh na creagan agus na clachan air an 蝉辫矛辞苍补诲丑 脿s an talamh no 脿s aghaidh creige nuair a bhios an t-eigh-shruth a' gluasad. agus Se貌rsa de bhleith eighichte. Nuair a steigeas creagan agus clachan ri bonn agus ri taobhan eigh-shruth, bidh an talamh air a bhleith mar a bhios an t-eigh-shruth a' gluasad. a' d猫anamh glinn aibhne air chumadh V nas leatha, nas doimhne agus a' toirt cumadh U r猫idh dhaibh.
Feartan bonn gleann air chumadh U
- 'S e loch m貌r, cumhang a bhios air bonn gleann air chumadh U a th' ann an loch-riobain. Bidh e air a chruthachadh ann an lag far a bheil a' chreag nas buige agus far an do rinn eigh-shruth bonn a' ghlinn nas doimhne tro bhleith.
- Bidh sruthan neo-chuimseach no aibhnichean a' l霉badh tro bhonn c貌mhnard, leathann a' ghlinn. Tha iad gu math nas lugha na an gleann fh猫in, agus chaidh an cruthachadh an d猫idh do dh'eigheachadh gleann nas motha air chumadh U a chladhach a-mach.
Glinn chrochte
Tha glinn chrochte air an cruthachadh far a bheil glinn nas lugha a' coinneachadh ris a' phr矛omh ghleann eighichte. Cha robh na h-eigh-shruthan anns na glinn bu lugha cho cumhachdach, agus cha do bhleith iad glinn a bha cho domhainn. Tha seo a' ciallachadh gu bheil na glinn as lugha air am f脿gail crochte os cionn bonn a' phr矛omh ghlinn.
Feartan bleith eigheadail glinn ann an dealbhan
Image caption, Gleann air cumadh U
R猫 Linn na Deighe, chaidh glinn air chumadh U a chruthachadh a bha air am bleith le eigh-shruthan m貌ra. Tha taobhan cas agus bonn leathann, c貌mhnard ann an gleann air chumadh U, mar Lairig Ghartain ann an Gleann Comhann. (Richard Clarkson / Alamy Stock Photo)
1 of 4
Fiadh-bheatha na h-Alba: r猫in-fh猫idh
Anns a' bhidio aig b脿rr na duilleig, chunnaic Isla agus Connor r猫in-fh猫idh air a' Ch脿rn Ghorm. Nach faigh sinn a-mach barrachd mu r猫in-fh猫idh ann an Alba.
- 'S e se貌rsa de dh'fhiadh a th' ann an 谤猫颈苍-蹿丑颈补诲丑.
- Tha r猫in-fh猫idh air freagrachadh ri bhith be貌 ann an suidheachaidhean uabhasach fuar le sneachd, mar an Artaig. Tha bian tiugh, tiugh orra a tha ag obrachadh le bhith a' gleidheadh teas agus gan cumail bl脿th. Tha ladhran leathann orra a bhios a' sgaoileadh a' chuideim aca agus gan cumail bho dhol fodha ann an sneachd domhain.
- Bha r猫in-fh猫idh uaireigin nan Beathach no lus a tha be貌 gu n脿darra ann an sg矛re (gun daoine a bhith na l霉ib). ann an Alba, ach chaidh iad Gn猫 nach eil ann a-nis. ann an Alba o chionn nan ceudan bhliadhnaichean. Chaidh an toirt air ais dhan Mhonadh Ruadh anns na 1950an.
- Tha a' ghn脿th-sh矛de fuar air a' Mhonadh Ruadh. Seo an aon 脿ite san RA far a bheil r猫in-fh猫idh a' siubhal na sg矛re aig saorsa.
- Tha mu 150 谤猫颈苍-蹿丑颈补诲丑 an-dr脿sta san treud air a' Mhonadh Ruadh.
- p脿irc n脿iseanta - Sg矛re a chuir riaghaltas a thaobh airson an 脿rainneachd n脿darra a ghleidheadh. Bidh p脿irc n脿iseanta cuideachd ga cur a thaobh air sg脿th 霉idh shaidheansail no eachdraidheil a bharrachd air a bhith na tlachd dhan t-sluagh.
- eigh-shruth - Abhainn mh貌r, mh貌r de dheigh a' gluasad gu mall.
- feartan eigheadail - Feartan cruth-t矛re a chruthaich eigh-shruthan.
- 霉ine ge貌lais - 脵ine uabhasach fada. Tha 霉ine ge貌lais a' ciallachadh nam billeanan bhliadhnaichean bho th貌isich an Talamh a' tighinn gu bith.
- Linn na Deighe - 脵ine fhada ann an t矛m nuair a chaidh te貌thachd na Talmhainn s矛os gu m貌r. Bha uachdar na Talmhainn air a thiodhlacadh fo chl脿ran m貌ra deighe. Bha e aig 脿irde o chionn mu 22,000 bliadhna.
- bleith - Caitheamh.
- gleann air chumadh U - Gleann le taobhan cas agus 霉rlar c貌mhnard, leathann. Bidh cumadh litir 'U' air. Tha iad air an cruthachadh ann an glinn aibhnichean a bha air an l矛onadh le eigh-shruth m貌r ann an Linn na Deighe.
- gleann crochte - Gleann beag a' coinneachadh ri gleann eighichte nas motha. Chan eil na glinn as lugha cho cumhachdach 's gum bleith iad glinn dhomhain, agus tha iad mar sin air am f脿gail crochte os cionn a' phr矛omh ghlinn.
- loch-riobain - Loch fada, cumhang a gheibhear ann an gleann air chumadh U. Bidh e air a chruthachadh ann an lag far an do rinn eigh-shruth bleith nas doimhne.
- sruth neo-chuimseach - Sruth no abhainn a bhios a' l霉badh tro 霉rlar c貌mhnard, leathann gleann air chumadh U.
Feuch d猫 nas aithne dhut
Ceistean
Sgr矛obh d脿n mu n脿dar.
'S e P脿irc N脿iseanta a' Mhonaidh Ruaidh t猫 dhe na p脿ircean n脿iseanta as motha san RA, agus gl猫 thric, bha an cruth-t矛re m矛orbhaileach seo na bhrosnachadh do luchd-ealain.
Thug am Monadh Ruadh uiread de bhrosnachadh dhan bhana-bh脿rd Albannach, Nan Shepherd, 's gun do sgr矛obh i cruinneachadh b脿rdachd mun sg矛re.
'Loch A'an, Loch A'an, hoo deep ye lie!Tell nane yer depth and nane shall I.'
Loch A'an le Nan Shepherd bho In the Cairngorms (D霉n 脠ideann: The Moray Press, 1934)
D猫an rannsachadh, agus leugh, cuid dhen bh脿rdachd n脿dair aig Nan Shepherd airson beagan brosnachaidh. Feuch fh猫in an sgr矛obh thu d脿n n脿dair mun chruth-t矛re a tha faisg ort.
Ma dh'fheumas tu cuideachadh airson d脿n a sgr矛obhadh, tha cuideachadh an seo dhut: Mar a sgr矛obhas tu b脿rdachd
More on 颁谤耻迟丑补苍-迟矛谤别
Find out more by working through a topic
- count15 of 24
- count16 of 24
- count17 of 24
- count18 of 24
