L脿mh-sgr矛obhainn Fhe脿rnaig
漏 Courtesy of Special Collections, Glasgow University Library
Chaidh L脿mh-sgr矛obhainn Fhe脿rnaig a dh猫anamh le Donnchadh MacRath eadar 1688-93. San l脿mh-sgr矛obhainn tha d脿 leabhar anns a bheil seachd 貌irlich de dh'fhaid agus tr矛 貌irlich de leud.
Tha 4,200 sreath b脿rdachd san l脿mh-sgr矛obhainn, ach aig aon 脿m chaidh sia duilleagan a ghearradh 脿s aon de na leabhraichean, no timcheall air sia ceud sreath b脿rdachd. Tha duilleag no dh脿 a tha b脿n san leabhar; chan eil fhios le cinnt an robh d霉il aig MacRath tuilleadh a sgr矛obhadh mus do bh脿saich e, no na dh'fh脿s e searbh dheth.
Chan eil m貌ran fiosrachaidh ri lorg mu eachdraidh an l脿imh-sgr矛obhainn. Aig toiseach an 19mh linn, b' ann aig Mgr MacMhathain 脿 Fe脿rnaig a bha na leabhraichean. Ann an leabhar Ossian (1807), thuirt an t-Urr. D貌mhnall Mac an T貌isich mu L脿mh-sgr矛obhainn Fhe脿rnaig:
"Mr Mathison of Feernaig, Ross-shire, has a paper MS. written in the
roman character. The orthography is very bad, like the Dean of Lismore's
poetry; it is dated 1688, and consists of songs and hymns by different
persons, some by Bishop Carswell, Bishop of the Isles."
[Mackinnon, Prof. Donald, 1884-85. The Fernaig Manuscript. Transactions
of the Gaelic Society of Inverness, Vol XI.]
Chaidh an l脿mh-sgr矛obhainn a dh矛th an d猫idh sin; nuair a sgr矛obh Mgr Uilleam F. Skene ro-r脿dh do Leabhar Deadhan Lios M貌r sa bhliadhna 1862, dh'innis e gu robh an leabhar a dh矛th. An-diugh, tha an l脿mh-sgr矛obhainn ann an leabharlann Oilthigh Ghlaschu.
'S e litreachadh fogharach a chaidh a chleachdadh san l脿mh-sgr矛obhainn, agus tha litreachadh diofraichte a' nochdadh airson nan aon fhacal bho dhuilleag gu duilleag. Ach, mar a chaidh m矛neachadh san leabhar Reliquae Celticae, far an deach ath-sgr矛obhadh sl脿n den L脿mh-sgr矛obhainn fhoillseachadh:
"Macrae's phonetics are much easier to understand than the Dean of Lismore's,
both because he does his work better and because his Gaelic is practically
the modern dialect still spoken in Kintail."
[Mac Cumhail, Fionn, 1900. The Fernaig Manuscript. Celtic Monthly,
Vol VIII.]
Chithear ainm Dhonnchaidh air a' chiad dhuilleig den l脿mh-sgr矛obhainn:
"Doirligh Loijn Di
Skrijvig Lea Donochig
Mack rah 1688."
[Mackinnon, Prof. Donald, 1884-85. The Fernaig Manuscript. Transactions
of the Gaelic Society of Inverness, Vol XI.]
Bho bhith a' leughadh tron l脿mh-sgr矛obhainn tha e follaiseach gu robh Donnchadh cofhurtail a' sgr矛obhadh sa Gh脿idhlig, agus chaidh timcheall air cairteal de na p矛osan a sgr矛obhadh leis an "skriphter", e-fh猫in.
Chaidh na ceathramhan b脿rdachd a leanas, o L脿mh-sgr矛obhainn Fhe脿rnaig, a sgr矛obhadh le Donnchadh nam P矛os; chaidh ath-sgr矛obhadh gu G脿idhlig an l脿 an-diugh leis an Ollamh D貌mhnall MacFhionghuin:
"Aon a rinneadh leis an Sgr矛obhar
air latha a' bhreitheanais.
Smaoineamar an la fa dheoidh
Is coir dhuin a dhol eug,
Smaoineamar peacaidh na h'oig
Smaoineamar fos na thig 'n a dheigh.
. . .
'N uair sheirmear an trompaid mhor,
Cruinnicheadar na sloigh ma seach;
Gach neach a tharlas duibh beo
Caochlaidh iad an doigh 's am beachd.
. . .
Air chor's gu'm buadhaichear i
Smaoneamar air crich an sgeoil,
Smaoneamar ar peacaidh bath,
Smaoneamar an la fa dheoidh. "
[Macrae, Rev. Alexander, 1899. History of the Clan Macrae.
Dingwall: A.M. Ross and Company]
