³ÉÈË¿ìÊÖ

Blàr Inbhir Lòchaidh

Caisteal Inbhir Lòchaidh
Thàinig an dealbh seo bho thasglann Chlann Chamshròin.

B' e seo a' bhuaidh bu mhotha a bha aig na Rìoghairean an aghaidh nan Cùmhnantach, ged a bha amasan gu math diofraichte aig dà cheannard nan Rìoghairean ann an ceann a tuath Alba. Bha Diùc Mhontròis a' strì an aghaidh nan Caimbeulach mar thaice don Rìgh Teàrlach ach b' e prìomh amas Alasdair MhicColla na Caimbeulaich, seann nàimhdean nan Dòmhnallach, a sgrios buileach. Dhasan bha seo gu mòr air thoiseach air adhbhar an Rìgh, oir bha na Caimbeulaich air fearann a thoirt bho theaghlach, na Dòmhnallaich, agus bha athair fhèin na phrìosanach aca.

Bha MacColla air arm nan Rìoghairean a neartachadh gu mòr le Dòmhnallaich agus, ged a bha Montròs ag iarraidh ionnsaigh a thoirt air a' Ghalltachd, thug MacColla air aontachadh ri gluasad an aghaidh nan Caimbeulach.

Anns an Dùbhlachd, 1644, ghluais na Rìoghairean sìos mu bhruthaichean Loch Tatha gu Bràghad Albainn, a' dèanamh air Inbhir Aora, prìomh bhaile nan Caimbeulach. Bha Diùc Earra-Ghàidheil den bheachd nach faigheadh a nàmhaid tro na bealaich chionn 's gum biodh iad dùinte le sneachd. Mar sin, 's gann a
b' urrainn dha a chreidsinn nuair a chual' e gun robh iad air Gleann Siara a ruigheachd, beagan mhìltean air falbh à Inbhir Aora. Theich an Diùc à Caisteal Inbhir Aora agus chaidh e air bòrd birlinn ann an Loch Fìne.

Bha smachd aig MacColla a-nise air Earra-Ghàidheal agus chaidh sgrios uabhasach a dhèanamh air an dùthaich. Chuir MacColla às do gach duine a dh'fhaodadh a bhith comasach seasamh na aghaidh, co dhuibh a bha iad fo armachd gus nach robh. Air an adhbhar seo thugadh dha am far-ainm "Fear Tollaidh nan Taighean"

Tràth sa bhliadhna 1645 thòisich arm nan Rìoghairean a' fàgail Earra-Ghàidheal suas mu cheann Loch Obha agus tro Bhealach Bhranndair. Thug bàtaichean an airm tarsainn a' chaoil anns a' Chonghail agus a-rithist aig Loch Lìobhann. Mu dheireadh ràinig iad Loch Nis agus b' ann an seo, a rèir beul-aithris, a choinnich iad ri Iain Lòm, bàrd nan Dòmhnallach.

Chual' iad bho Iain Lòm gun robh arm Caimbeulach air an Gearastan a ruigheachd 's iad a' tighinn as an dèidh. Bha arm Cùmhnantach ann an Inbhir Nis air an taobh eile dhiubh agus ged a b' e seo an t-arm bu laige, bha fios aig Montròs gun dèanadh an t-arm aigesan strì fada na bu làidire an aghaidh nan Caimbeulach. Mar sin, chaidh roghnachadh tilleadh gu Loch Abar, ach air slighe an-àbhaisteach.

Bha fios aig Montròs gum biodh fir-faire a' cumail sùil air an t-slighe àbhaistich gu Inbhir Lòchaidh agus b' ann a chaidh iad tro Gleann Tarbh, a' gluasad an iar-dheis, far an cumadh na beanntan iad falaichte. Chaidh iad tarsainn Bealach Allt na Làraich, aig àirde dà mhìle troigh, a' grunnachadh tro chuithean domhainn sneachda.

Chùm iad orra tron Ghleann Ruadh gu ruige na Ceapaich agus chaidh iad tarsainn Abhainn an Aonachain aig Dail na Beithe. Ràinig iad Inbhir Lòchaidh, dlùth ris an nàmhaid, dìreach nuair a bha an oidhche a' ciaradh, air a' chiad latha den Ghearran. Bha iad fliuch, fuar is sgìth an dèidh a bhith air an cois airson sia uairean deug thar fhichead.

Cha robh aig Montròs ach mìle gu leth duine agus bha dhà uiread aig na Cùmhnantaich. Thàinig na Rìoghairean orra gun fhiosta, ged-thà, agus leis an sgil leis an deach an t-arm a chur an sàs thug iad ionnsaigh mharbhtach
dha-rìribh air na Cùmhnantaich. Chaidh na ceudan, 's dòcha mìle gu leth dhiubh, a marbhadh agus bha a' bhuaidh bu mhotha aig na Dòmhnallaich air an t-seann nàmhaid.

Nuair a chaidh faighneachd do Iain Lòm an robh e fhèin a' dol a shabaid ri taobh Alasdair MhicColla tha e air aithris gun tuirt e "Ma thèid mise nad chois agus gun tuit mi anns a' bhlàr, cò mholas tusa a-màireach?" Rinn e moladh mar a gheall e agus thug e dealbh air na thachair anns a' bhlàr fhuilteach.

Seo an trì rann mu dheireadh bhon bhàrdachd aig Iain Dòmhnallach (Iain Lòm) - "Là Inbhir Lòchaidh"

Alasdair Mhic Cholla ghasda,
Lamh dheas a sgoltadh nan caisteal ;
Chuir thu 'n ruaig air Ghallaibh glasa,
'S ma dh-ol iad càl gun chuir thu asd' e.

'M b' aithne dhuibhse 'n Goirtean-odhar,
'S math a bha e air a thothar,
Cha 'n inneir chaorach, no ghobhar ;
Ach fuil Dhuimhneach an deigh reothadh.

Bhur sgrios mu 's truagh leam 'ur caradh,
'G eisdeachd an-shocair 'ur pàistean
Caoidh a phannail bh' ann 's 'n àraich
Donnalaich bhan Earraghàel.