Main content
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1316
Litir do Luchd-ionnsachaidh le Ruairidh MacIlleathain. Litir à ireamh 1316. Roddy Maclean reads this week's letter for Gà idhlig learners.
Last on
Sun 6 Oct 2024
13:55
³ÉÈË¿ìÊÖ Radio nan Gà idheal
More episodes
Corresponding Litir Bheag
An Litir Bheag 1012
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1316
Duration: 05:00
Litir 1316: Calum agus MÃ iri (1)
Tha mi a’ dol a dh’innse sgeul dhuibh, no co-dhiù geà rr-chunntas de sgeul. Tha e mu dheidhinn muinntir nan ròn. Tha e a’ tighinn bhon leabhar ‘Tales of the Seal People’ le Donnchadh MacUilleim. Chaidh innse dha le fear Aonghas MacNèill a bha ag obair mar ribear choineanach ann an Earra-Ghà idheal. Fhuair e an sgeul ann an Gà idhlig bho a sheanmhair.
Tha cladh ann am baile beag air taobh an iar na Gà idhealtachd. Tha clach-uaghach anns a’ chladh, ann an cumadh cridhe, air a bheil ceithir faclan sgrìobhte: ‘To Malcolm and Mary’. Gu Calum agus Mà iri. Bha an sgrìobhadh ann am Beurla. Tha mi a’ dol a mhìneachadh a’ ghnothaich dhuibh. Tha e car annasach.
O chionn fhada bha teaghlach a’ fuireach taobh a’ chladaich faisg air a’ bhaile. Bha iad ri croitearachd agus iasgach. Bha dithis chloinne aca – cà raid. ’S e Calum a bh’ air a ghille mar ainm, agus ʼs e Mà iri a bh’ air a phiuthar.
Bha an dithis a’ faighinn air adhart gu math, agus ʼs e clann èasgaidh a bh’ annta. Bha iad gu math taiceil dom pà rantan. Thà inig dìreach aon rud eatarra. Bhiodh Mà iri a’ tarraing à Calum airson coltas òrdaig-coise air a chois dheis. Bha i air leth mòr. ‘Mo chreach, a Chaluim,’ chanadh i, ‘tha coltas sgreataidh air an òrdaig mhòir agad.’
‘Chan eil leasachadh air,’ chanadh a brà thair. ‘ʼS ann mar seo a rugadh mi.’
Nise, bha Calum fìor mhath air snà mh. Uaireannan bhiodh e a’ snà mh am measg nan ròn a thigeadh timcheall air.Â
‘A Chaluim,’ chanadh Mà iri, ‘mura sguir thu, chan fhada gus am bi thu fhèin nad ròn!’ Agus chanadh Calum gum biodh e air leth toilichte nan tachradh sin.
Dh’fhàs a’ chlann suas agus dh’fhà g iad an sgoil aig aois ceithir-deug. Chaidh Calum a chuideachadh athair leis an eathar. Rinn iad iasgach leis na lìn-mhòra.
Feasgar a bha seo, aig à m a’ chiaraidh, chaidh Calum agus athair a-mach anns an eathar. Dh’èirich stoirm gun rabhadh. Thionndaidh iad am bà ta agus rinn iad iomradh a dh’ionnsaigh na tìre. Ach cha robh iad luath gu leòr. Chaidh an soitheach a chur bun-os-cionn.Â
Bha athair Chaluim math gu leòr air snà mh agus bha fios aige gun robh Calum fhèin fìor chomasach mar shnà mhadair. ‘Gach fear dha fhèin!’ dh’èigh e. ‘Snà mh gu tìr!’ Ge-tà , nuair a rà inig e an cladach, cha robh sgeul air a mhac.Â
Chaidh e dhachaigh. Ruith a bhean agus a nighean ga ionnsaigh, toilichte gun robh e fhathast beò. ‘Cà it a bheil Calum?’ thuirt iad. ‘Nach eil e còmhla riut?’ Mhìnich an duine gun robh Calum caillte aig muir. Airson latha an dèidh latha an dèidh latha, chaidh muinntir an à ite a choimhead airson a’ ghille no co-dhiù airson a chuirp. Ach cha do lorg iad dad.
An dèidh grunn seachdainean, thà inig atharrachadh air Mà iri. Cha bhruidhneadh i ri duine. Chan itheadh i a biadh. Chaill i cuideam. Cha dèanadh i cà il ach coiseachd air an trà igh, a’ coimhead a-mach gu muir. Bha a cridhe briste.
Lorg a h-athair an t-eathar aige air a’ chladach. Bha e fhathast slà n. Thill an duine don iasgach. Ach bha Mà iri bhochd beò ann am mulad. Cha robh i ag iarraidh bruidhinn ri duine. Latha a bha seo, ge-tà , dh’atharraich cùisean agus innsidh mi dhuibh mu dheidhinn anns an ath Litir.
Tha cladh ann am baile beag air taobh an iar na Gà idhealtachd. Tha clach-uaghach anns a’ chladh, ann an cumadh cridhe, air a bheil ceithir faclan sgrìobhte: ‘To Malcolm and Mary’. Gu Calum agus Mà iri. Bha an sgrìobhadh ann am Beurla. Tha mi a’ dol a mhìneachadh a’ ghnothaich dhuibh. Tha e car annasach.
O chionn fhada bha teaghlach a’ fuireach taobh a’ chladaich faisg air a’ bhaile. Bha iad ri croitearachd agus iasgach. Bha dithis chloinne aca – cà raid. ’S e Calum a bh’ air a ghille mar ainm, agus ʼs e Mà iri a bh’ air a phiuthar.
Bha an dithis a’ faighinn air adhart gu math, agus ʼs e clann èasgaidh a bh’ annta. Bha iad gu math taiceil dom pà rantan. Thà inig dìreach aon rud eatarra. Bhiodh Mà iri a’ tarraing à Calum airson coltas òrdaig-coise air a chois dheis. Bha i air leth mòr. ‘Mo chreach, a Chaluim,’ chanadh i, ‘tha coltas sgreataidh air an òrdaig mhòir agad.’
‘Chan eil leasachadh air,’ chanadh a brà thair. ‘ʼS ann mar seo a rugadh mi.’
Nise, bha Calum fìor mhath air snà mh. Uaireannan bhiodh e a’ snà mh am measg nan ròn a thigeadh timcheall air.Â
‘A Chaluim,’ chanadh Mà iri, ‘mura sguir thu, chan fhada gus am bi thu fhèin nad ròn!’ Agus chanadh Calum gum biodh e air leth toilichte nan tachradh sin.
Dh’fhàs a’ chlann suas agus dh’fhà g iad an sgoil aig aois ceithir-deug. Chaidh Calum a chuideachadh athair leis an eathar. Rinn iad iasgach leis na lìn-mhòra.
Feasgar a bha seo, aig à m a’ chiaraidh, chaidh Calum agus athair a-mach anns an eathar. Dh’èirich stoirm gun rabhadh. Thionndaidh iad am bà ta agus rinn iad iomradh a dh’ionnsaigh na tìre. Ach cha robh iad luath gu leòr. Chaidh an soitheach a chur bun-os-cionn.Â
Bha athair Chaluim math gu leòr air snà mh agus bha fios aige gun robh Calum fhèin fìor chomasach mar shnà mhadair. ‘Gach fear dha fhèin!’ dh’èigh e. ‘Snà mh gu tìr!’ Ge-tà , nuair a rà inig e an cladach, cha robh sgeul air a mhac.Â
Chaidh e dhachaigh. Ruith a bhean agus a nighean ga ionnsaigh, toilichte gun robh e fhathast beò. ‘Cà it a bheil Calum?’ thuirt iad. ‘Nach eil e còmhla riut?’ Mhìnich an duine gun robh Calum caillte aig muir. Airson latha an dèidh latha an dèidh latha, chaidh muinntir an à ite a choimhead airson a’ ghille no co-dhiù airson a chuirp. Ach cha do lorg iad dad.
An dèidh grunn seachdainean, thà inig atharrachadh air Mà iri. Cha bhruidhneadh i ri duine. Chan itheadh i a biadh. Chaill i cuideam. Cha dèanadh i cà il ach coiseachd air an trà igh, a’ coimhead a-mach gu muir. Bha a cridhe briste.
Lorg a h-athair an t-eathar aige air a’ chladach. Bha e fhathast slà n. Thill an duine don iasgach. Ach bha Mà iri bhochd beò ann am mulad. Cha robh i ag iarraidh bruidhinn ri duine. Latha a bha seo, ge-tà , dh’atharraich cùisean agus innsidh mi dhuibh mu dheidhinn anns an ath Litir.
Faclan na Litreach
Faclan na Litreach: Donnchadh MacUilleim: Duncan Williamson; Aonghas MacNèill: Angus MacNeil; a sheanmhair: his grandmother; bun-os-cionn: upside-down.
Abairtean na Litreach
Abairtean na Litreach: co-dhiù geà rr-chunntas de sgeul: at least a summary of a story; muinntir nan ròn: the seal people (seals that can change into human form); ribear choineanach ann an Earra-Ghà idheal: a rabbit trapper in Argyll; tha clach-uaghach anns a’ chladh, ann an cumadh cridhe: there is a gravestone in the cemetery, in the shape of a heart; air a bheil ceithir faclan sgrìobhte: on which are written four words; bha dithis chloinne aca – cà raid: they had two children – twins; ’s e Calum a bh’ air a ghille mar ainm: he was called Malcolm; ʼs e clann èasgaidh a bh’ annta: they were obliging children; taiceil dom pà rantan: helpful to their parents; thà inig dìreach aon rud eatarra: just one thing came between them; tha coltas sgreataidh air an òrdaig mhòir agad: your big toe looks awful; chanadh a brà thair: her brother would say; ʼs ann mar seo a rugadh mi: this is how I was born; uaireannan bhiodh e a’ snà mh am measg nan ròn: sometimes he would swim among the seals; chan fhada gus am bi thu fhèin nad ròn: it won’t be long until you are a seal; gum biodh e air leth toilichte nan tachradh sin: that he would be delighted if that were to happen; a chuideachadh athair leis an eathar: to help his father with the boat; rinn iad iasgach leis na lìn-mhòra: they went fishing with the longlines; rinn iad iomradh a dh’ionnsaigh na tìre: they rowed towards the land; fìor chomasach mar shnà mhadair: very capable as a swimmer; gach fear dha fhèin: every man for himself; chaidh muinntir an à ite a choimhead airson a’ ghille no co-dhiù airson a chuirp: the local people went to look for the lad or at least for his body; bha Mà iri bhochd beò ann am mulad: poor Mary was afflicted by deep sadness.
Puing-chà nain na Litreach
Puing-chà nain na Litreach: Bhiodh Mà iri a’ tarraing à Calum airson coltas òrdaig-coise air a chois dheis: Mary would be teasing Calum for the appearance of the big toe on his right foot. Cas ‘foot’ is a feminine noun which traditionally slenderises in the dative singular case (which it is here after the preposition ‘air’). ‘On the foot’ is air a’ chois; ‘on his foot’ is air a chois. The adjective follows the noun and similarly is lenited and slenderised so ‘on his right foot’ is air a chois dheis.
Gnà thas-cainnt na Litreach
Gnà thas-cainnt na Litreach: Chan eil leasachadh air: it can’t be helped (changed).
Broadcast
- Sun 6 Oct 2024 13:55³ÉÈË¿ìÊÖ Radio nan Gà idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.