Main content
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1253
Litir do Luchd-ionnsachaidh le Ruairidh MacIlleathain. Litir 脿ireamh 1253. Roddy Maclean reads this week's letter for G脿idhlig learners.
Last on
Sun 23 Jul 2023
13:55
成人快手 Radio nan G脿idheal
More episodes
Corresponding Litir Bheag
An Litir Bheag 949
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1253
Duration: 05:00
Litir 1253: Caisteal Chill R脿thaig (2)
Bha mi ag innse dhuibh mu Chaisteal Chill R脿thaig, agus mar a tha e a鈥� nochdadh air an t-seann mhapa aig Iain MacFhionnlaigh. Tha loidhne air a鈥� mhapa, a鈥� dol eadar C霉il Lodair agus Cill R脿thaig a tha ag r脿dh 鈥�The Highlanders鈥� March in Order to Surprise the Duke in his Camp鈥�. Tha d脿 loidhne an uair sin a鈥� dol air ais an rathad eile agus tha seo sgr矛obhte orra: 鈥�The Highlanders鈥� March from Culraick to Culloden鈥�.
Air a鈥� ch貌igeamh latha deug dhen Ghiblean, seachd ceud deug, ceathrad 始s a sia (1746), bha armailt an riaghaltais a鈥� campachadh gu siar air Inbhir Narann. Bha iad air tighinn bhon taobh an ear.
Bha c霉isean a鈥� dol ann am f脿bhar an riaghaltais. Bha barrachd shaighdearan aca na bh鈥� aig na Seumasaich, bha armachd na b鈥� fhe脿rr aca, agus bha longan-cogaidh aca air acair faisg air 脌ird nan Saor. Bha biadh gu le貌r aca, rud nach robh f矛or mu arm nan Seumasach.
Air an fheasgar sin, mu thr矛 uairean, dh鈥檃ontaich na ceannardan Seumasach gun gabhadh iad brath air a鈥� chothrom a b鈥� fhe脿rr a bh鈥� aca buaidh a thoirt air armailt an riaghaltais. Bha iad a鈥� dol a thoirt ionnsaigh orra air an oidhche, gun fhiosta do na n脿imhdean gun robh iad a鈥� tighinn. B鈥� e an latha sin an co-latha-breith aig ceannard arm an riaghaltais, Di霉c Chumberland. Bha na Seumasaich an d霉il gum biodh na saighdearan a鈥� gabhail deoch mar chomharra air an latha sin.
Dh鈥檉halbh na Seumasaich aig ochd uairean a dh鈥檕idhche. Bha iad an d霉il an ceann-uidhe a ruigsinn aig d脿 uair sa mhadainn nuair a bhiodh a鈥� chuid a bu mhotha de shaighdearan an riaghaltais nan cadal.聽
Ach cha deach c霉isean gu math dhaibh. Bha iad a鈥� cumail air falbh bho bhailtean fearainn agus bha iad ro shlaodach anns an dorchadas. Aig d脿 uair sa mhadainn, bha iad p矛os beag seachad air Caisteal Chill R脿thaig. Bha astar ri dhol fhathast agus rinn iad co-dh霉nadh gun a bhith a鈥� leantainn orra. Thill iad a Ch霉il Lodair.聽
Mar a thuigeas sibh, bha na saighdearan Seumasach claoidhte. Bha an t-acras orra. Cha robh iad ann an sunnd airson sabaid air an l脿rna-mh脿ireach. Agus chaidh an latha sin leis an riaghaltas. Ach tha a鈥� chuid as motha de luchd-eachdraidh dhen bheachd nach robh na Seumasaich air a bhith soirbheachail an oidhche roimhe, co-dhi霉. Bha luchd-brathaidh aig an n脿imhdean agus bha fios aca gun robh armailt Sheumasach a鈥� tighinn gan ionnsaigh.
Nuair a bha Caisteal Chill R脿thaig fhathast ann an l脿mhan nan R貌sach, bha bobhla-puinse ainmeil aca. Bha iad a鈥� cumail a-mach gun do ghabh Te脿rlach 脪g Sti霉bhart deoch 脿s. Cha robh 脵isdean R貌sach, an t-uachdaran, na Sheumasach ach bha e aoigheil don Phrionnsa. Thathar ag r脿dh gun do sheinn e port-f矛dhle Eadailteach dha.
Beagan l脿ithean an d猫idh sin, an d猫idh Bl脿r Ch霉il Lodair, thathar a鈥� cumail a-mach gun do thadhail Di霉c Chumberland air a鈥� chaisteal. A r猫ir beul-aithris, dh鈥檉h脿g e paidhir bh貌tannan ann. C貌 aige tha fios c脿鈥檒 na b貌tannan a-nise.
Ma tha 霉idh agaibh ann an eachdraidh na G脿idhealtachd, agus gu s貌nraichte ann an eachdraidh nan Seumasach, 始s fhiach s霉il a thoirt air Caisteal Chill R脿thaig on taobh a-muigh. Tha e le buidheann-charthannais Chr矛osdail an-diugh, agus chan eil e fosgailte don mh貌r-shluagh.
Air a鈥� ch貌igeamh latha deug dhen Ghiblean, seachd ceud deug, ceathrad 始s a sia (1746), bha armailt an riaghaltais a鈥� campachadh gu siar air Inbhir Narann. Bha iad air tighinn bhon taobh an ear.
Bha c霉isean a鈥� dol ann am f脿bhar an riaghaltais. Bha barrachd shaighdearan aca na bh鈥� aig na Seumasaich, bha armachd na b鈥� fhe脿rr aca, agus bha longan-cogaidh aca air acair faisg air 脌ird nan Saor. Bha biadh gu le貌r aca, rud nach robh f矛or mu arm nan Seumasach.
Air an fheasgar sin, mu thr矛 uairean, dh鈥檃ontaich na ceannardan Seumasach gun gabhadh iad brath air a鈥� chothrom a b鈥� fhe脿rr a bh鈥� aca buaidh a thoirt air armailt an riaghaltais. Bha iad a鈥� dol a thoirt ionnsaigh orra air an oidhche, gun fhiosta do na n脿imhdean gun robh iad a鈥� tighinn. B鈥� e an latha sin an co-latha-breith aig ceannard arm an riaghaltais, Di霉c Chumberland. Bha na Seumasaich an d霉il gum biodh na saighdearan a鈥� gabhail deoch mar chomharra air an latha sin.
Dh鈥檉halbh na Seumasaich aig ochd uairean a dh鈥檕idhche. Bha iad an d霉il an ceann-uidhe a ruigsinn aig d脿 uair sa mhadainn nuair a bhiodh a鈥� chuid a bu mhotha de shaighdearan an riaghaltais nan cadal.聽
Ach cha deach c霉isean gu math dhaibh. Bha iad a鈥� cumail air falbh bho bhailtean fearainn agus bha iad ro shlaodach anns an dorchadas. Aig d脿 uair sa mhadainn, bha iad p矛os beag seachad air Caisteal Chill R脿thaig. Bha astar ri dhol fhathast agus rinn iad co-dh霉nadh gun a bhith a鈥� leantainn orra. Thill iad a Ch霉il Lodair.聽
Mar a thuigeas sibh, bha na saighdearan Seumasach claoidhte. Bha an t-acras orra. Cha robh iad ann an sunnd airson sabaid air an l脿rna-mh脿ireach. Agus chaidh an latha sin leis an riaghaltas. Ach tha a鈥� chuid as motha de luchd-eachdraidh dhen bheachd nach robh na Seumasaich air a bhith soirbheachail an oidhche roimhe, co-dhi霉. Bha luchd-brathaidh aig an n脿imhdean agus bha fios aca gun robh armailt Sheumasach a鈥� tighinn gan ionnsaigh.
Nuair a bha Caisteal Chill R脿thaig fhathast ann an l脿mhan nan R貌sach, bha bobhla-puinse ainmeil aca. Bha iad a鈥� cumail a-mach gun do ghabh Te脿rlach 脪g Sti霉bhart deoch 脿s. Cha robh 脵isdean R貌sach, an t-uachdaran, na Sheumasach ach bha e aoigheil don Phrionnsa. Thathar ag r脿dh gun do sheinn e port-f矛dhle Eadailteach dha.
Beagan l脿ithean an d猫idh sin, an d猫idh Bl脿r Ch霉il Lodair, thathar a鈥� cumail a-mach gun do thadhail Di霉c Chumberland air a鈥� chaisteal. A r猫ir beul-aithris, dh鈥檉h脿g e paidhir bh貌tannan ann. C貌 aige tha fios c脿鈥檒 na b貌tannan a-nise.
Ma tha 霉idh agaibh ann an eachdraidh na G脿idhealtachd, agus gu s貌nraichte ann an eachdraidh nan Seumasach, 始s fhiach s霉il a thoirt air Caisteal Chill R脿thaig on taobh a-muigh. Tha e le buidheann-charthannais Chr矛osdail an-diugh, agus chan eil e fosgailte don mh貌r-shluagh.
Faclan na Litreach
Faclan na Litreach: Caisteal Chill R脿thaig: Kilravock Castle; Iain MacFhionnlaigh: John Finlayson; co-latha-breith: birthday; claoidhte: exhausted; luchd-brathaidh: spies; aoigheil: hospitable; paidhir bh貌tannan: a pair of boots; buidheann-charthannais Chr矛osdail: a Christian charity.
Abairtean na Litreach
Abairtean na Litreach: bha armailt an riaghaltais a鈥� campachadh gu siar air Inbhir Narann: the government army was camping west of Nairn; bha barrachd shaighdearan aca na bh鈥� aig na Seumasaich: they had more soldiers than the Jacobites had; bha longan-cogaidh aca air acair faisg air 脌ird nan Saor: they had warships at anchor near Ardersier; rud nach robh f矛or mu arm nan Seumasach: something that wasn鈥檛 true about the Jacobite army; [an cothrom] a b鈥� fhe脿rr a bh鈥� aca buaidh a thoirt air armailt an riaghaltais: the best opportunity they had for victory over the government army; gun fhiosta do na n脿imhdean gun robh iad a鈥� tighinn: without the enemies knowing they were coming; a鈥� gabhail deoch mar chomharra air an latha sin: taking a drink to mark that day; an d霉il an ceann-uidhe a ruigsinn aig d脿 uair sa mhadainn: expecting to reach their destination at two o鈥檆lock in the morning; cha deach c霉isean gu math dhaibh: things didn鈥檛 go well for them; a鈥� cumail air falbh bho bhailtean fearainn: keeping away from farms; ro shlaodach anns an dorchadas: too slow in the darkness; p矛os beag seachad air: a short distance past; bha astar ri dhol fhathast: there was still a way to go; rinn iad co-dh霉nadh gun a bhith a鈥� leantainn orra: they decided not to continue; cha robh iad ann an sunnd airson sabaid air an l脿rna-mh脿ireach: they weren鈥檛 mentally conditioned to fight the next day; nach robh X air a bhith soirbheachail an oidhche roimhe, co-dhi霉: that X wouldn鈥檛 have been successful the previous night, anyway; ann an l脿mhan nan R貌sach: in the hands of the Roses; gun do sheinn e port-f矛dhle Eadailteach: that he played an Italian violin tune; c貌 aige tha fios: who knows; 始s fhiach s霉il a thoirt air: it鈥檚 worth looking at.
Puing-ch脿nain na Litreach
Puing-ch脿nain na Litreach: thathar a鈥� cumail a-mach gun do thadhail Di霉c Chumberland air a鈥� chaisteal: it is maintained that the Duke of Cumberland visited the castle. Thathar with a verbal noun is a really useful way of constructing a present passive. The dialectal form thathas means the same. Thathar a鈥� togail taigh sh矛os an rathad 鈥�a house is being built down the road鈥�; thathar a鈥� m矛neachadh an t-seanfhacail aig an deireadh 鈥�the proverb is explained at the end鈥�.
Gn脿thas-cainnt na Litreach
Gn脿thas-cainnt na Litreach: gun gabhadh iad brath air: that they would take advantage of.
Broadcast
- Sun 23 Jul 2023 13:55成人快手 Radio nan G脿idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.