Main content
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1121
Litir do Luchd-ionnsachaidh le Ruairidh MacIlleathain. Litir 脿ireamh 1121. Roddy Maclean reads this week's letter for G脿idhlig learners.
Last on
Wed 13 Jan 2021
23:00
成人快手 Radio nan G脿idheal
More episodes
Corresponding Litir Bheag
An Litir Bheag 817
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1121
Duration: 05:00
Litir 1121: Anndra Moireach agus Caisteal Abhaich (1)
O chionn ghoirid ghabh mi cuairt bheag gu mullach cnuic anns an Eilean Dubh. Tha an t-脿ite ainmeil agus tha brat-chrann air a鈥� mhullach, le bratach na h-Alba air. 始S e an t-ainm a th鈥� air an 脿ite Ormond Hill. Bha uaireigin caisteal m貌r air 鈥� Ormond Castle. Anns an leabhar aige 鈥� Place-names of Ross and Cromarty 鈥� tha Uilleam MacBh脿tair ag innse dhuinn mun 脿ite. Ach chan eil e ag innse dhuinn d猫 a鈥� Gh脿idhlig a th鈥� air Ormond Castle. Tha an t-脿ite air aithneachadh ann am Beurla cuideachd mar 鈥�The Castle of Avoch鈥� oir tha e faisg air baile beag ris an canar Abhach. 始S d貌cha gur e Caisteal Abhaich a鈥� Gh脿idhlig cheart air an daingnich.
Thathar a鈥� smaoineachadh gun deach an caisteal a thogail faisg air deireadh an d脿rna linn deug, nuair a bha Uilleam Garbh, Uilleam mac Eanraig, na R矛gh. Bithear a鈥� gabhail 鈥榃illiam the Lion鈥� air ann am Beurla. Bha e ag iarraidh caisteal r矛oghail a bhith aige air cladach Linne Mhoireibh airson Inbhir Nis a dh矛on.
Ceud bliadhna an d猫idh sin, bha an caisteal ann an l脿mhan teaghlach cumhachdach 鈥� na Moirich. B鈥� e am fear a b鈥� ainmeile dhiubh Anndra Moireach. Bha e aithnichte ann am Beurla mar Andrew de Moray agus ann an Laidinn mar Andreas de Moravia.聽
Bha fearann m貌r aig an teaghlach thall ann am Peitidh, faisg air Inbhir Nis, agus ann an 脿iteachan eile ann am Moireibh. Agus bha cuid de na Moirich air a bhith nan easbaigean, agus gu math cumhachdach anns an eaglais.
As t-earrach d脿 cheud deug, naochad 始s a sia (1296), bha e follaiseach gun robh R矛gh Shasainn, Eideard I, a鈥� d猫anamh deiseil airson armailt mh貌r a thoirt a-steach a dh鈥橝lba. Bha Eideard air brath a ghabhail air suidheachadh na h-Alba oir bha i 脿s aonais r矛gh no banrigh. Bha e air toirt air an fheadhainn a bha ag iarraidh a bhith air r矛gh-chathair na h-Alba aideachadh gun robh uachdranas aig Eideard air Alba. A-nise, bha na h-Albannaich a鈥� cur an aghaidh sin, agus a鈥� gairm an neo-eisimeileachd. Bha cogadh air f脿ire.聽
Chaidh Anndra Moireach cuide ri athair gu ruige ceann a deas na h-Alba airson seasamh an aghaidh Eideard. Ach, aig Bl脿r Dh霉n Barra, chaidh an latha leis na Sasannaich. Chaidh Anndra agus athair a ghlacadh. Bha athair air a chur don T霉r ann an Lunnainn, far an do chaochail e d脿 bhliadhna an d猫idh sin. Bha Anndra air a ghlasadh ann an Caisteal Chester.
Cha robh e ann uabhasach fada, ge-t脿. Uaireigin anns a鈥� gheamhradh rinn e dol-脿s bhon phr矛osan aige. Rinn e a shlighe dhachaigh gu fearann athar ann an ceann a tuath na h-Alba. Anns an eadar-ama, bha Alba air fulang, gu h-脿raidh leis gun do chuir an luchd-riaghlaidh Sasannach c矛sean m貌ra air an t-sluagh. Tha e coltach gun robh Anndra fiadhaich mu dheidhinn.
Chaidh e gu caisteal athar faisg air Abhach. Thog e a shuaicheantas an sin agus chuir e an c猫ill mar a bha e a鈥� dol a sheasamh an aghaidh nan Sasannach ann an Alba. Aig an aon 脿m 始s a bha am Moireach a鈥� tarraing luchd-taice thuige ann an ceann a tuath na h-Alba, bha fear eile a鈥� d猫anamh an aon rud sa cheann a deas. B鈥� esan Uilleam Uallas. C貌mhla, bhiodh Uallas agus Anndra Moireach ag atharrachadh eachdraidh na h-Alba.
Thathar a鈥� smaoineachadh gun deach an caisteal a thogail faisg air deireadh an d脿rna linn deug, nuair a bha Uilleam Garbh, Uilleam mac Eanraig, na R矛gh. Bithear a鈥� gabhail 鈥榃illiam the Lion鈥� air ann am Beurla. Bha e ag iarraidh caisteal r矛oghail a bhith aige air cladach Linne Mhoireibh airson Inbhir Nis a dh矛on.
Ceud bliadhna an d猫idh sin, bha an caisteal ann an l脿mhan teaghlach cumhachdach 鈥� na Moirich. B鈥� e am fear a b鈥� ainmeile dhiubh Anndra Moireach. Bha e aithnichte ann am Beurla mar Andrew de Moray agus ann an Laidinn mar Andreas de Moravia.聽
Bha fearann m貌r aig an teaghlach thall ann am Peitidh, faisg air Inbhir Nis, agus ann an 脿iteachan eile ann am Moireibh. Agus bha cuid de na Moirich air a bhith nan easbaigean, agus gu math cumhachdach anns an eaglais.
As t-earrach d脿 cheud deug, naochad 始s a sia (1296), bha e follaiseach gun robh R矛gh Shasainn, Eideard I, a鈥� d猫anamh deiseil airson armailt mh貌r a thoirt a-steach a dh鈥橝lba. Bha Eideard air brath a ghabhail air suidheachadh na h-Alba oir bha i 脿s aonais r矛gh no banrigh. Bha e air toirt air an fheadhainn a bha ag iarraidh a bhith air r矛gh-chathair na h-Alba aideachadh gun robh uachdranas aig Eideard air Alba. A-nise, bha na h-Albannaich a鈥� cur an aghaidh sin, agus a鈥� gairm an neo-eisimeileachd. Bha cogadh air f脿ire.聽
Chaidh Anndra Moireach cuide ri athair gu ruige ceann a deas na h-Alba airson seasamh an aghaidh Eideard. Ach, aig Bl脿r Dh霉n Barra, chaidh an latha leis na Sasannaich. Chaidh Anndra agus athair a ghlacadh. Bha athair air a chur don T霉r ann an Lunnainn, far an do chaochail e d脿 bhliadhna an d猫idh sin. Bha Anndra air a ghlasadh ann an Caisteal Chester.
Cha robh e ann uabhasach fada, ge-t脿. Uaireigin anns a鈥� gheamhradh rinn e dol-脿s bhon phr矛osan aige. Rinn e a shlighe dhachaigh gu fearann athar ann an ceann a tuath na h-Alba. Anns an eadar-ama, bha Alba air fulang, gu h-脿raidh leis gun do chuir an luchd-riaghlaidh Sasannach c矛sean m貌ra air an t-sluagh. Tha e coltach gun robh Anndra fiadhaich mu dheidhinn.
Chaidh e gu caisteal athar faisg air Abhach. Thog e a shuaicheantas an sin agus chuir e an c猫ill mar a bha e a鈥� dol a sheasamh an aghaidh nan Sasannach ann an Alba. Aig an aon 脿m 始s a bha am Moireach a鈥� tarraing luchd-taice thuige ann an ceann a tuath na h-Alba, bha fear eile a鈥� d猫anamh an aon rud sa cheann a deas. B鈥� esan Uilleam Uallas. C貌mhla, bhiodh Uallas agus Anndra Moireach ag atharrachadh eachdraidh na h-Alba.
Faclan na Litreach
Faclan na Litreach: brat-chrann: flagpole; uaireigin: at one time; Uilleam MacBh脿tair: William (J) Watson; Abhach: Avoch; Anndra Moireach: Andrew de Moray; Peitidh: Petty; Moireibh: Moray; a shuaicheantas: his standard; Uilleam Uallas: William Wallace.
Abairtean na Litreach
Abairtean na Litreach: O chionn ghoirid ghabh mi cuairt bheag gu mullach cnuic anns an Eilean Dubh: recently I took a short trip to the summit of a hill on the Black Isle; air aithneachadh ann am Beurla mar: known in English as; a鈥� Gh脿idhlig cheart air an daingnich: the correct Gaelic for the fortress; bha e ag iarraidh caisteal r矛oghail a bhith aige: he wanted to have a royal castle; air cladach Linne Mhoireibh airson Inbhir Nis a dh矛on: on the shore of the Moray Firth in order to protect Inverness; bha cuid de na Moirich air a bhith nan easbaigean, agus gu math cumhachdach anns an eaglais: some of the Morays had been bishops and very powerful in the church; a鈥� d猫anamh deiseil airson armailt mh貌r a thoirt a-steach a dh鈥橝lba: preparing to enter Scotland with a large army; bha Eideard air brath a ghabhail air suidheachadh na h-Alba oir bha i 脿s aonais r矛gh no banrigh: Edward had taken advantage of Scotland鈥檚 situation because she was without a king or queen; bha e air toirt air an fheadhainn a bha ag iarraidh a bhith air r矛gh-chathair na h-Alba aideachadh gun robh uachdranas aig Eideard: he had forced those who wanted to be on the throne of Scotland to admit that Edward possessed sovereignty; bha cogadh air f脿ire: a war was on the horizon; aig Bl脿r Dh霉n Barra, chaidh an latha leis na Sasannaich: at the Battle of Dunbar, the English carried the day; chaidh Anndra agus athair a ghlacadh: Andrew and his father were captured; anns a鈥� gheamhradh rinn e dol-脿s: in the winter he escaped; gun do chuir an luchd-riaghlaidh Sasannach c矛sean m貌ra air an t-sluagh: that the English administration imposed heavy taxes on the populace; a鈥� tarraing luchd-taice thuige: attracting supporters.
Puing-ch脿nain na Litreach
Puing-ch脿nain na Litreach: bha an caisteal ann an l脿mhan teaghlach cumhachdach 鈥� na Moirich: the castle was in the hands of a powerful family 鈥� the Morays. It is the norm today where a masculine noun is in the indefinite genitive singular with an adjective, that neither noun or adjective are inflected. Ann an l脿mhan teaghlaich would be 鈥榠n the hands of a family鈥�, but with the adjective cumhachdach, there is no slenderisation of either word.
Gn脿thas-cainnt na Litreach
Gn脿thas-cainnt na Litreach: chuir e an c猫ill mar a bha e a鈥� dol a sheasamh an aghaidh nan Sasannach: he announced that he was going to stand against the English.
Broadcasts
- Sun 10 Jan 2021 22:30成人快手 Radio nan G脿idheal
- Wed 13 Jan 2021 23:00成人快手 Radio nan G脿idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.