���˿���

Mae cynllun ynni llanw Morlais, oddi ar arfordir Ynys Môn, yn "arwain y byd" o ran ynni morol yn ôl y datblygwyr.

Daw'r sylw wrth iddyn nhw lansio bwi monitro amgylcheddol a allai hefyd ddylanwadu ar brosiectau tebyg yn rhyngwladol.

Mae grwpiau amgylcheddol wedi codi pryderon yn y gorffennol am effaith posib y datblygiad ar fywyd gwyllt morol yn yr ardal.

Fel rhan o'r Prosiect Ymchwil i Nodweddion Morol, bydd y bwi yn casglu data ymchwil amgylcheddol ac yn helpu i ddiogelu bywyd gwyllt y môr wrth i dyrbinau ynni llanw gael eu defnyddio ym mharth Morlais ger Caergybi.

Bydd unrhyw ddata sy'n cael ei gasglu yn helpu i benderfynu ar ddatblygiad y prosiect yn y dyfodol, a bydd yn cael ei rannu â phrosiectau ynni llanw eraill ledled y byd.

Mae'r dechnoleg casglu data ar y bwi yn cynnwys camerâu isgoch arwyneb a coch-gwyrdd-glas (RGB), yn ogystal â chamerâu RGB tanddwr a mesuriadau cyflymder gwynt.

Prif ffocws y gwaith ydy treialu dulliau casglu data gweledol yn ogystal â dadansoddi'r data sy'n cael ei gasglu o gwmpas y tyrbinau fydd yn y dŵr.

Bydd y prosiect hefyd yn helpu’r tîm i ddysgu mwy am y bywyd gwyllt morol yn yr ardal, gan gynnwys dolffiniaid, llamhidyddion a physgod.

'Cymryd hyn gam wrth gam'

Esboniodd Dafydd Gruffydd, rheolwr gyfarwyddwr Menter Môn: "Mae'n fwi 20 metr o hyd ac mae 'na sawl sensor arno fo.

"Mae ganddon ni gamerâu sy'n tynnu lluniau uwchben y dŵr ac o dan y dŵr ac mae ganddoch chi sensors acwstig ac yn y blaen.

"Mae'n casglu data ar famaliaid môr - ar bysgod a dolffiniaid ac yn y blaen - ac mae hwnnw wedyn yn cael ei ddehongli.

"Mae hynny wedyn yn rhoi syniad i ni o sut mae'r bywyd gwyllt yn byw yn y parth yma.

"Mae hynny wedyn yn ein caniatáu ni i gymharu sut maen nhw'n byw ar hyn o bryd ac o bosib be' fyddai impact dyfeisiadau yn y môr ar eu bywyd nhw."

Ychwanegodd bod y dechnoleg yn sicrhau bod cynllun Morlais yn "arwain y byd yn y maes ynni môr" ac y bydd y data yn ddefnyddiol i "ardaloedd eraill o gwmpas y byd sy'n datblygu cynlluniau tebyg i hyn".

"'Da ni wedi ymrwymo i warchod yr amgylchedd fan hyn," meddai.

"Felly mae hwn yn arwain y ffordd o ran monitro y sefyllfa ar hyn o bryd, ac wedyn monitro effaith dyfeisiadau sy'n mynd i'r môr."

"'Da ni'n cymryd hyn gam wrth gam, 'da ni'n gosod ychydig o ddyfeisiadau yn y môr a gweld be' ydy'r impact.

"Os ydy'r impact yn negyddol, fydd y gwaith yn stopio'n fanna, ond pan 'da ni'n hyderus bod 'na ddim impact negyddol fyddwn ni'n ymestyn y cynllun."

'Helpu hyrwyddo’r sector'

Yn ôl Clare Llywelyn, rheolwr y Prosiect Ymchwil i Nodweddion Morol, maen nhw'n "eitha' hyderus na fydd unrhyw niwed i fywyd morol yr ardal".

Ychwanegodd: "Mae'n gyffrous iawn.

"Rydym yn gweithio gydag arbenigwyr sy'n arwain y byd - mae diffyg tystiolaeth ar hyn o bryd o fewn y diwydiant ynni llif llanw.

"Bydd canfyddiadau y prosiect ymchwil ar gael i brosiectau ynni llif llanw tebyg yng Nghymru ac yn fyd-eang i wir helpu hyrwyddo’r sector hwn.”

Ym mis Mawrth 2022, sicrhaodd prosiect Morlais £31m o gyllid fel rhan o'r grant mawr olaf gan raglen gyllido ranbarthol yr UE ar gyfer y cynllun.

Mae'n cynnwys ardal 35km sgwâr o wely’r môr ger Ynys Cybi, Ynys Môn.

Mae ganddo'r potensial i gynhyrchu hyd at 240MW o drydan.

Unwaith y bydd yn gwbl weithredol, bydd cynllun Morlais yn gallu darparu pŵer glân ar gyfer dros 180,000 o gartrefi.

'Rhoi Ynys Môn ar y map'

Yn ôl Gareth Roberts, arweinydd gweithrediadau Morlais sydd wedi bod yn cydweithio gyda'r contractwyr Jones Bros, mae'r gwaith paratoi wedi'i wneud er mwyn hwyluso pethau i ddatblygwyr yn y dyfodol.

"Fysa chi'n gallu edrych arno fo fath'a safle carafanau," esbonia Mr Roberts.

"'Da chi'n dod â'ch carafan, plygio fo mewn i'r system a wedyn 'da chi'n barod i fynd.

"'Da ni wedi mynd trwy'r broses o gael caniatâd, cael connection i'r grid, 'da ni'n ganol gwneud yr adeilad rŵan a diwedd mis Hydref 'da ni'n gobeithio bydd bob dim yn ei le.

"Fedr datblygwyr ddod, gosod eu hoffer yn y môr, rhedeg cebl yn ôl i'r adeilad ar y tir - sydd hefyd wedi'i rannu i naw rhan - lle fydd ganddyn nhw eu hoffer wedyn i allu troi eu trydan yna'n ôl i connection ni yn ôl i'r grid."

Mae Mr Roberts yn credu bod Morlais "yn sicr yn rhoi Ynys Môn ar y map".

Meddai: "Mae ganddon ni 240 megawat o consent - mae hynny'r un o'r mwya'n y byd.

"O ochr ryngwladol, mae pawb yn sbïo ar hyn.

"'Da ni'n gweithio'n agos efo cwmni o Sbaen - Magallanes - nhw ydy un o'r datblygwyr sy'n mynd i ddod yma yn 2026.

"Ond 'da ni wedi bod yn trafod efo datblygwyr o gwmpas y byd.

"Fel hogyn lleol, i weld Sir Fôn ar y map - ar y world stage fel maen nhw'n deud - mae o'n ffantastig."

Bydd y bwi amgylcheddol yn aros yn y môr oddi ar arfordir Caergybi tan ddiwedd y flwyddyn.

Pan fydd y cam yma o'r Prosiect Ymchwil i Nodweddion Morol wedi'i gwblhau, mae disgwyl i'r gwaith ddechrau ar osod tyrbinau yn y môr yn 2026, gyda'r gwaith monitro yn parhau trwy gydol y prosiect.