³ÉÈË¿ìÊÖ

Bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd rheolaeth uniongyrchol dros Wasanaeth Tân De Cymru, wedi i adroddiad damniol sôn am ddiwylliant o aflonyddu rhywiol a chasineb at fenywod o fewn y gwasanaeth.

Dywedodd y dirprwy weinidog partneriaeth gymdeithasol Hannah Blythyn ei bod hi'n "anodd gweld" y newidiadau gofynnol yn digwydd, heb yr ymyrraeth.

Fel arall, fe rybuddiodd bod yna risg y "gallai'r methiannau hyn effeithio ar ddarpariaeth gwasanaethau a rhoi bywydau mewn perygl".

Mae pedwar comisiynydd a benodwyd gan y llywodraeth wedi cymryd rheolaeth dros bwerau Awdurdod Tân ac Achub De Cymru.

Dywedodd Ms Blythyn y byddai ganddyn nhw bwerau i ailstrwythuro a diwygio rheolaeth y gwasanaeth a sicrhau "newid llwyr mewn prosesau, gwerthoedd a diwylliant".

Y pedwar yw:

Fis diwethaf, daeth adroddiad Fenella Morris CB i'r casgliad bod penaethiaid Gwasanaeth Tân De Cymru wedi goddef aflonyddu rhywiol a cham-drin domestig y tu allan i'r gwaith.

Honiadau o rywiaeth ac ymddygiad ymosodol tuag at staff oedd wedi ysgogi lansio’r ymchwiliad, a ddaeth o hyd i "ddiffygion difrifol yn y gwasanaeth" ar ôl cael tystiolaeth gan dros 450 o staff.

Daeth yr adroddiad i'r casgliad hefyd bod y gwasanaeth yn "goddef" diffoddwyr tân yn postio delweddau rhywiol yn eu gwisg swyddogol ar blatfform oedolion OnlyFans.

Ar ôl cyhoeddi'r canfyddiadau, ymddiheurodd y prif swyddog tân Huw Jakeway a chyhoeddi ei fod yn ymddeol.

Bydd y comisiynwyr yn dod yn lle Awdurdod Tân ac Achub De Cymru a'i 24 aelod, sy'n cynnwys cynghorwyr o 10 awdurdod lleol y rhanbarth.

Mewn datganiad beirniadol iawn i aelodau'r Senedd, dywedodd Ms Blythyn: "Nid oes gennyf hyder bod gan y gwasanaeth y gallu mewnol na'r gallu i oruchwylio ei adferiad ei hun.

"Mae rheolwyr ar bob lefel, hyd at, ac yn cynnwys yr uchaf, yn rhan o’r methiannau a nodwyd.

"Ni allant fod y broblem a'r ateb.

"Mae'n amlwg nad yw bwriad y prif swyddog tân i ymddeol yn ddigonol i ysgogi'r newid cyfanwerthol mewn prosesau, gwerthoedd a diwylliant a fydd yn angenrheidiol."

'Dim tystiolaeth' o newid

Dywedodd y gweinidog bod angen "arweinyddiaeth glir ac ymroddedig" i "yrru newid", ac nad oedd hi'n gweld "unrhyw dystiolaeth o hynny" ar hyn o bryd.

"Rwyf hefyd yn pryderu'n ddifrifol bod y methiannau hyn yn peryglu gallu'r gwasanaeth i weithredu'n ddiogel ac yn effeithiol," meddai.

"Mae hynny'n annerbyniol mewn unrhyw wasanaeth cyhoeddus, yn enwedig un sydd â’r cyfrifoldeb o amddiffyn pobl rhag niwed difrifol."

Fe wnaeth Ms Blythyn hefyd gyhuddo'r gwasanaeth o wneud "dim byd ystyrlon" i fynd i'r afael â galwadau tân ffug ers i Lywodraeth Cymru alw am weithredu ar y mater yn 2016.

"Mae nifer y galwadau ffug maent yn eu mynychu wedi codi'n gyson yn ystod y blynyddoedd diwethaf," meddai.

"Mae'n amlwg mai hwn yw'r perfformiwr gwaethaf yng Nghymru, ac ymhlith grŵp o wasanaethau tân ac achub cyffelyb yng Nghymru a Lloegr."

Roedd hyn yn adlewyrchu'r "un ynysigrwydd rheoli a goddefgarwch o arferion gwael a nodwyd yn yr adolygiad", meddai Ms Blythyn wrth y Senedd.

"Nid yn unig y mae wedi arwain at gamymddwyn staff a gwahaniaethu rhwng pobl - mae hefyd yn effeithio ar ansawdd ac effeithlonrwydd gwasanaethau a diogelwch diffoddwyr tân, ac mae'n rhaid i ni weithredu i fynd i'r afael â hynny."

Dywedodd y gweinidog y bydd gan y comisiynwyr "bwerau llawn i ailstrwythuro a diwygio rheolaeth gwasanaethau a meithrin diwylliant positif, anwahaniaethol".

Ychwanegodd y bydden nhw'n parhau yn eu swyddi "nes bod y gwaith wedi ei orffen, a nes bod Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru yn amlwg yn weithle cynhwysol a chroesawgar i bawb".

Nid oes amserlen wedi'i rhoi ar waith y comisiynwyr, ond yn ei hadroddiad roedd Fenella Morris yn amcangyfrif y gallai gymryd 18 mis i'w hargymhellion gael eu gweithredu.

Cam-drin 'systemig'

Mae'r canfyddiadau'n "hynod bryderus ac annerbyniol", meddai elusen Cymorth i Ferched Cymru, gan groesawu ymyrraeth yn y gwasanaeth.

Dywedodd yr elusen bod angen ymateb i'r "diwylliant systemig o gam-drin" er mwyn sicrhau bod y gwasanaeth yn ddiogel i fenywod, gan godi pryderon penodol am "fethiannau difrifol a chamddefnydd pŵer systemig".

"Rydym yn canmol ymrwymiad y llywodraeth i sicrhau atebolrwydd a diogelwch o fewn gwasanaethau cyhoeddus sy'n bodoli i amddiffyn ein cymunedau."

'Byth yn cyfaddawdu ar ddiogelwch'

Dywedodd y gwasanaeth eu bod yn "croesawu'r craffu a'r cyfeiriad a fydd yn cael ei ddarparu gan y pedwar comisiynydd".

"Rydyn ni eisiau pwysleisio i'r cyhoedd a staff na fyddan ni fyth yn cyfaddawdu ar eu diogelwch, ac fe gafodd hynny ei gefnogi yn yr adroddiad," meddai llefarydd.

"Mae'r gwasanaeth yn parhau i fwrw ymlaen â'r Cynllun Gweithredu Drafft mewn ymateb i'r argymhellion yn yr Adroddiad Adolygu Diwylliant Annibynnol a'r wythnos diwethaf cynhaliwyd pum sesiwn i ymgynghori â staff ar y cynllun, gyda thri arall wedi'u cynllunio ar gyfer yr wythnos hon.

"Mae pedwar gweithgor wedi cael eu creu i fwrw ymlaen i gyflawni'r Cynllun Gweithredu, a sefydlwyd strwythur llywodraethu, fel y manylir yn y Cynllun Gweithredu Drafft, a gyhoeddwyd ar ein gwefan ar 16 Ionawr 2024."