³ÉÈË¿ìÊÖ

"Pan ti'n dechrau gwerthfawrogi o ble mae ynni'n dod a ti'n byw ar ynni adnewyddadwy, mae'n newid dy fywyd. Ti'n dechrau byw yn fwy tymhorol, ti'n defnyddio mwy o ynni pan ti'n cynhyrchu ynni a ti'n gwybod i gynilo ynni pan nad oes llawer yn cael ei gynhyrchu. Mae'n sicr yn newid dy fywyd er gwell."

Dyma brofiad Mike Kirwin o Ryd-y-Main yng Ngwynedd sy' wedi bod yn byw off-grid ers 2014 drwy ddefnyddio cynllun microhydro a phaneli solar PV ynghŷd â banc bateri.

Meddai Mike: "Rydyn ni'n byw'n hollol off-grid heblaw bod ni'n defnyddio LPG ar gyfer coginio.

"Beth sy'n ddiddorol, serch hynny, yw hyn - er nad yw pobl fel ni sy'n byw gyda'u cyflenwadau ynni eu hunain yn cael eu heffeithio cymaint gan filiau ynni, ni dal yn cael ein heffeithio oherwydd bod popeth arall yn cael ei wneud gan ynni.

"Felly mae'n effeithio arno ni gan fod pris popeth wedi codi."

"Mae gyda ni elfen o sicrwydd ynni tra fod pobl yn wynebu toriadau pŵer y gaeaf hwn. Mae'r argyfwng ynni a'r argyfwng costau byw wedi bod ar y ffordd ers amser hir ac mae'n anodd gweld sut ydyn ni'n mynd i ddod allan o'r sefyllfa 'ma.

"Dydw i ddim wir wedi meddwl faint rydyn ni'n arbed ar filiau gan fod popeth chi'n brynu yn gysylltiedig ag ynni felly mae pris popeth wedi codi. Mae 'na arbediad sylweddol ar ein biliau ynni ond dyw e ddim yn rhywbeth ni'n meddwl amdano rhyw lawer."

Pan symudodd Mike a'i bartner i Gymru dechreuodd y ddau adnewyddu hen dŷ yng nghefn gwlad heb unrhyw wasanaethau o gwbl - dim trydan, dŵr, nwy na ffôn. Y cam cyntaf oedd gofyn i gwmni ynni i gynnig pris am gysylltu'r tŷ i'r grid lleol.

Roedd y gost yn £60,000 felly dechreuodd Mike edrych ar opsiynau eraill: "Mae'r Afon Mynach yn rhedeg heibio'n tŷ ni felly siaradais gyda cwpl o'r tirfeddianwyr lleol oedd yn gefnogol iawn i ni'n datblygu cynllun trydan microhydro.

"Gymerodd hi dros dair blynedd i ni gael caniatâd i ddargyfeirio'r dŵr o'r nant 350medr i ffwrdd i dyrbin er mwyn gwneud i'r tyrbin droi.

"Mae 100% o'r dŵr yn mynd yn syth yn ôl i'r afon - ond roedd y broses i gael caniatâd yn ofnadwy, un o brofiadau gwaethaf fy mywyd.

"Mae mynediad at adnoddau lleol yn allweddol ar gyfer cynllun hydro. Mae'r cynllun hwn ar gyfer un cartref yn unig.

"Ond mae yna ddigonedd o botensial arall yng Nghymru i ddatblygu hydro ar gyfer cymunedau a phentrefi a threfi.

"Ger Afon Ogwen mae'r gymuned yn Bethesda wedi gweithio gydag Ynni Lleol a nawr mae ganddyn nhw gynllun sy'n darparu ynni ar gyfer 150 o dai.

"Felly mae llawer mwy o botensial yng Nghymru i wneud y math hwn o beth."

Ar ôl datblygu'r adnodd hydro yn ei gartref ei hun aeth Mike ymlaen i fod yn ran o grŵp ymgynghorol am bŵer hydro ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru.

Dywedodd: "Roedd y broses caniatâd yn gymhleth achos roedden nhw'n trin pawb yn yr un ffordd - boed yn fach neu'n fawr. Mae'r canllawiau'n haws nawr ar gyfer projectau bach. Dwi ddim yn meddwl fyddai'n siwrne tair mlynedd a hanner i rhywun erbyn hyn."

Unwaith i'r pâr gael caniatâd ac adeiladu y system microhydro, roedd ganddynt drydan yn eu cartref am y tro cyntaf.

Ond roedd yr haf nesaf yn un sych iawn a dyma'r system hydro yn methu dros dro.

Felly cam nesaf y gwaith adnewyddu oedd gosod paneli solar, sy'n gweithio'n dda gyda'r system hydro yn ôl Mike.

Felly beth yw ei gyngor i unrhyw un sy'n ystyried byw'n hunan-gynhaliol o ran ynni?

Meddai Mike: "Y peth cyntaf i feddwl amdano yw sut i beidio defnyddio ynni. Mae angen i unrhyw un sy'n wynebu project ynni adnewyddadwy ddechrau gyda sut i leihau faint o ynni maen nhw'n ei ddefnyddio.

"Felly byddai inswleiddio yn un o'r pethau cyntaf i edrych arno ac hefyd goleuadau LED - a byddech yn cyflwyno'r holl fesurau cynilo ynni hyn yn gyntaf cyn cynhyrchu unrhyw ynni o gwbl.

"Dim ond ar ôl gwneud hynny byddech chi'n edrych ar ddefnyddio ynni adnewyddadwy.

"Efallai fod hwn yn gynllun ar gyfer y dyfodol. Mae angen i ni fwy mewn cysylltiad â natur a thymhorau."