³ÉÈË¿ìÊÖ

Mae cwmnïau mawr sy'n prynu ffermydd yng nghefn gwlad Cymru er mwyn plannu coed wedi cael eu cyhuddo o ddefnyddio'r tir i "liniaru eu heuogrwydd" am allyriadau.

Mae Thomas Crowther, sydd ar y rhestr fer am wobr Earthshot, hefyd yn rhybuddio y gallai plannu llawer o'r un math o goed ar ddarnau o dir fod yn "beryglus" i natur.

Yn ddiweddar, mae nifer o ffermydd yn y canolbarth wedi cael eu prynu gan gwmnïau buddsoddi mawr ar gyfer cynlluniau plannu coed.

Ond dywedodd y gwyddonydd bod angen gwarchod y tir er mwyn i natur wella yno.

Er bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi argyfwng hinsawdd ac wedi galw ar bobl Cymru i blannu coed yn eu gerddi os yn bosibl, mae cynlluniau cwmnïau mawr i wneud hyn ar raddfa fawr er mwyn mantoli allyriadau carbon wedi arwain at bryderon y bydd cymunedau'n cael eu "dinistrio".

Mae Mr Crowther, a gafodd ei fagu ym Mhrestatyn, ar y rhestr fer am wobr Earthshot - gwobr sy'n cydnabod dyfeisgarwch allai achub y blaned - am sefydlu Restor, platfform ar-lein sy'n cysylltu pobl sydd am weithio ar brosiectau natur.

Mae wedi beirniadu corfforaethau mawr sy'n prynu ffermydd yng nghefn gwlad Cymru er mwyn plannu coed.

Dywedodd: "Nid mater o liniaru euogrwydd [am allyriadau] ddylai hyn fod... fe fyddai hynny'n gam trychinebus i newid hinsawdd."

Wrth siarad yng nghynhadledd COP26 yn Glasgow, dywedodd y gallai colli bioamrywiaeth fod yn fwy o fygythiad na newid hinsawdd i'r blaned.

"Os fyddwn ni'n achub yr hinsawdd ond yn colli natur, mae hynny'n dal i olygu planed nad oes modd byw arno," meddai.

Ychwanegodd ei bod yn dod yn fwy eglur bod ymdrechion i gyfyngu'r cynnydd yn nhymheredd y blaned i 1.5 gradd yn dibynnu ar wneud llawer mwy i adfer byd natur.

Yn ei ymchwil mae Mr Crowther wedi amcangyfrif bod tua 3.04 triliwn o goed ar y Ddaear - 46% yn llai na phan ddechreuodd amaethyddiaeth rhyw 12,000 o flynyddoedd yn ôl.

Arweiniodd hynny at ymgyrch i blannu coed, ond mae Mr Crowther yn pwysleisio ei bod yn bwysig i bobl "ddeall nad mater o blannu coed yn unig yw hyn".

"Yn y mwyafrif o achosion," meddai, "yr hyn y byddwn yn gwneud go iawn yw gwarchod talpiau mawr o dir... mae angen gwarchod tua thraean o arwynebedd y ddaear fel y gall natur adfer a thyfu'n naturiol."

Fe wnaeth adroddiad diweddar gan reoleiddwyr amgylchedd yng Nghymru ganfod fod bron hanner y safleoedd lle mae natur wedi'i warchod ddim yn cael eu monitro oherwydd diffyg cyllid.

Yn y mannau lle'r oedd y wybodaeth ar gael, dywedodd Cyfoeth Naturiol Cymru bod 60% o'r safleoedd mewn "cyflwr anffafriol".

Dywedodd Mr Crowther bod angen datrys hyn, ac y gallai technoleg a phlatfformau ar-lein gynorthwyo gyda'r monitro.