³ÉÈË¿ìÊÖ

Mae cynghorwyr wedi cymeradwyo cynllun gwerth £77m er mwyn ceisio darparu 1,500 o dai fforddiadwy mewn ardal lle mae nifer yn honni fod y farchnad dai yn wynebu argyfwng.

Bydd cynllun Cyngor Gwynedd yn ariannu 30 o brosiectau dros gyfnod o saith mlynedd, gan gynnwys codi 100 o dai newydd fydd yn cael eu gwerthu neu eu rhentu i bobl leol.

Ddydd Mawrth, fe wnaeth cabinet y sir drafod rhoi 250 o fenthyciadau i bobl sydd am brynu eu tai cyntaf, a chynllun grant i alluogi 250 o dai gwag gael eu hychwanegu at y stoc dai.

Daw yn sgil adroddiad i'r cyngor yn dangos bod 11% o stoc dai Gwynedd - 6,849 o dai - bellach yn ail gartrefi neu'n dai gwyliau.

Hefyd ddydd Mawrth, bydd deiseb yn galw am fwy o rymoedd i awdurdodau lleol er mwyn rheoli'r farchnad dai yn cael ei thrafod yn y Senedd.

Fe wnaeth arolwg diweddar gan y sir ganfod fod 59% o drigolion Gwynedd yn methu cystadlu yn y farchnad dai leol.

Dywedodd yr adroddiad i gynghorwyr Gwynedd bod diffyg tai un a dwy lofft yn y sir a dros 2,000 o bobl wedi cofrestru ar gyfer tÅ· cyngor.

Yr ardaloedd gyda'r angen mwyaf yw Bangor, Caernarfon, Dolgellau, LlÅ·n, Porthmadog a Thywyn, gyda'r cyfnod sydd rhaid aros dros 400 diwrnod ar gyfartaledd.

Hefyd mae bwriad i ddarparu 150 o unedau ar gyfer pobl ddigartref, a 130 o unedau ar gyfer rhai o bobl mwyaf bregus y sir.

Mae'n dweud fod y sir yn derbyn rhwng 80 a 90 o geisiadau gan bobl ddigartref bob mis - gyda'r ffigwr yn cynyddu o ganlyniad i effeithiau'r pandemig.

Yn ôl yr adroddiad mae tua 160 o bobl wedi eu cartrefu mewn llety dros dro anaddas.

Er mwyn cyllido'r cynllun newydd, byddai'r cynllun yn defnyddio £22.9m o'r arian sydd wedi ei godi drwy godi treth cyngor uwch ar berchnogion tai gwyliau.

Mae'r premiwm ar dreth y cyngor - ddaeth i rym yn 2018 - yn golygu fod perchnogion ail gartrefi yn y sir yn wynebu lefi o 50% yn ychwanegol.

Mae disgwyl i aelodau'r cabinet hefyd drafod y posibilrwydd o godi'r premiwm i gymaint â 100%.

Ddydd Llun penderfynodd Cyngor Môn ystyried codi lefel eu premiwm presennol o 35% i 50%.

Dywedodd y cynghorydd Craig ab Iago, deilydd portffolio tai ar Gyngor Gwynedd, fod y cynllun yn un uchelgeisiol ond yn un oedd am wireddu "gwir newid".

"Rydym yn gwybod fod ein pobl ifanc yn wynebu her mwy nag erioed i ddod o hyd i gartref addas yn lleol, ac mae hyn yn sefyllfa annheg ac anghyfiawn.

"I'w roi yn syml, mae hyn yn argyfwng, ac rwyf yn benderfynol o weld ni'n cynnig newid go iawn.

"Gyda help yr incwm o bremiwm treth y cyngor ar ail gartrefi, fe fyddwn yn dechrau codi tai ein hunain a'u gwerthu nhw ar fodel rhan berchnogaeth i drigolion lleol."

Yn ddiweddar bu ymgyrchwyr yn cwyno am y diffyg tai fforddiadwy yn y sir.

Fe wnaeth cynghorwyr tref Nefyn gwrdd â'r prif weinidog i drafod effaith cartrefi gwyliau ar y gogledd orllewin.

Roedden nhw'n dweud fod angen gweithredu gan fod pobl leol yn cael eu gorfodi o'u hardaloedd oherwydd prisiau uchel.

Cafodd deiseb gan Gymdeithas yr Iaith yn galw am fwy o rymoedd i awdurdodau lleol er mwyn rheoli'r farchnad dai ei thrafod yn y Senedd ddydd Mawrth hefyd.

Fe wnaeth 5,380 o bobl lofnodi o fewn mis, a dywedodd Osian Jones, llefarydd ar ran ymgyrch 'Nid yw Cymru ar werth' Cymdeithas yr Iaith, bod angen dadl frys "ar y ddeiseb a'r argyfwng tai yn ein cymunedau Cymraeg".

"Ers cenhedlaeth rydyn ni wedi colli mwy a mwy o'n stoc tai ar y farchnad agored wrth fod unigolion cyfoethocach yn eu prynu fel tai haf, ail gartrefi a buddsoddiadau masnachol, ac mae argyfwng Covid wedi gwaethygu'r sefyllfa.

"O ganlyniad i hyn, mae'n amhosibl i fwyafrif o drigolion mewn cymunedau fel Abersoch, Nefyn a nifer gynyddol o lefydd eraill ymgartrefu yn eu cymunedau eu hunain, ac mae hyn yn cael effaith ddinistriol ar yr iaith Gymraeg."

Mewn ymateb i'r Pwyllgor Deisebau, fe wnaeth y Gweinidog Tai Julie James addo gwneud datganiad i'r Senedd ym mis Ionawr am sut bydd y Llywodraeth yn gweithredu ynghylch y mater.