³ÉÈË¿ìÊÖ

Gallai cyfyngiadau llymach gael eu cyflwyno ar lygredd aer i fynd i'r afael â phroblem sy'n cyfrannu at tua 1,400 o farwolaethau bob blwyddyn yng Nghymru.

Dyma un o nifer o ystyriaethau yng nghynllun aer glân cyntaf Llywodraeth Cymru.

Yn ogystal fe ddylai bysus a thacsis gael eu pweru gan drydan neu hydrogen erbyn 2028, gydag ymdrechion hefyd i hyrwyddo cerdded a beicio.

Dywedodd y gweinidog dros yr amgylchedd, Lesley Griffiths bod angen mesurau "radical iawn".

Mae ymgyrchwyr wedi croesawu'r cyhoeddiad ond maen nhw'n galw am weithredu cyflym.

Yn ôl Haf Elgar, cyfarwyddwr Cyfeillion y Ddaear Cymru, mae'r lefelau uchel o lygredd aer yng Nghymru yn "warth".

"Cam cyntaf yw hwn. Mae angen i ni ganolbwyntio ar gyflawni a gweithredu ar frys nawr," meddai.

Mae'r addewid i adolygu lefelau llygredd aer sy'n cael eu hystyried yn dderbyniol yn fuddugoliaeth i ymgyrchwyr.

Maen nhw wedi bod yn galw ar Lywodraeth Cymru i geisio efelychu canllawiau Sefydliad Iechyd y Byd, sy'n mynd tu hwnt i'r cyfyngiadau presennol.

Mae'r sefydliad yn bwriadu adolygu ei dargedau fis Medi a dywedodd Ms Griffiths y byddai'r llywodraeth yn eu gosod yn eu polisi nhw hefyd.

"Mae'n rhaid i ni eu gwneud yn fwy llym gan ein bod yn gwybod mai'r rhai mwyaf bregus sy'n dioddef fwyaf - er y bydd ansawdd aer gwell o fudd i bob un ohonom," ychwanegodd.

Byddai hyn yn rhan o gyfraith newydd - Deddf Aer Glân - a bwriad y llywodraeth yn wreiddiol oedd ei chymeradwyo cyn etholiadau'r Senedd fis Mai 2021, ond bellach bydd rhywfaint o oedi.

Mae'r cynllun yn debyg i fersiwn ddrafft bu ymgynghori arni fis Rhagfyr.

Bydd angen cynnal gwaith ychwanegol ar rhai mesurau sy'n edrych ar barthau aer glân a chodi tâl am ddefnyddio ffyrdd.

Mae adolygiad yn cael ei gynnal hefyd o'r pwerau sydd gan awdurdodau lleol i fynd i'r afael ag allyriadau sy'n cael eu creu gan ddulliau o losgi yn y cartref, gan gynnwys cyfyngiadau posibl ar danwyddau penodol fel coed gwlyb neu stofiau llosgi coed hÅ·n.

Yn ogystal mae addewid o fuddsoddiad sylweddol mewn seilwaith cerbydau trydan, a newid i gerbydau sbwriel fyddai'n creu allyriadau isel.

Mae'r cynllun hefyd yn addo cynlluniau "plannu coed a gwrychoedd pwrpasol" i amsugno allyriadau.

Wedi ei gyhoeddi ar y cyd â'r cynllun, mae yna ddadansoddiad dros dro o'r modd y mae'r cyfnod clo wedi effeithio ar ansawdd aer yng Nghymru.

Mae'n awgrymu o 16 Mawrth - dechrau'r cyfnod o ymbellhau cymdeithasol - i 31 Mai, roedd NO a NO2 (nitrogen ocsid a nitrogen deuocsid) o draffig ar ffyrdd wedi gostwng 49% a 36%.

Roedd y dadansoddiad o ddata traffig yn nodi gostyngiad sylweddol yn nifer y cerbydau, yn bennaf ceir, faniau bychan a bysus.

"O'r data cyfyngedig sydd ar gael, mae'n ymddangos bod cysylltiad clir rhwng y gostyngiad yn nifer y cerbydau a gostyngiad yn y NO yn y mesuriadau ansawdd aer," meddai'r ymchwil.

Dywedodd Ms Griffiths fod yr arferion yr oedd pobl wedi'u mabwysiadu yn ystod y cyfnod clo yn gyfle i wella ansawdd yr aer.

"Rydyn ni wedi gweld llawer mwy o bobl yn cerdded, beicio ac yn gweithio gartref heb orfod gwneud y teithiau hir hynny yn y car," meddai.

"Mae'n amlwg bod hyn wedi cael effaith."

Yn ôl Dr Ian Taylor o Drafnidiaeth er Bywyd o Safon, dylai'r ffyrdd sy'n cael eu cau a'r mesurau dros dro a orfodir yn ystod y pandemig i gynorthwyo rhannau o Gymru sy'n pellhau cymdeithasol gael eu gwneud yn barhaol.

"Rydym am gadw'n dinasoedd ni yn lân. Os cafodd lonydd eu newid - a'u gosod i gerddwyr a beicwyr, mae angen eu cadw felly," meddai.

"Mae angen i'r cyhoedd ddangos eu cefnogaeth i'r llywodraeth wrth wneud beth sy'n gywir ar ôl Covid.

"Mae'r cyhoedd, gwneuthurwyr polisi a gwleidyddion i gyd yn sylweddoli nawr bod byd newydd yn bosib - un sy'n well i'r amgylchedd ac yn well i ni."