 |
|
Hen
helynt sy'n dal yn gyfarwydd
Pan oedd Butlins yn fwgan - golwg ar lyfr o ysgrifau hanes
Dydd Iau, Gorffennaf19, 2001
|
Cof Cenedl XVI - Ysgrifau ar Hanes Cymru. Golygydd, Geraint H.
Jenkins. Gomer. £7.95.
Gwelai’r gwrthwynebwyr y cynllun fel bygythiad i Benrhyn Llyn fel
"perfeddwlad symbolaidd a gwir Gymreig".
Yr oedd y Cyngor sir, yntau, yn ofni pwysau difaol ddylanwadau estron
ar ardal yr oedd ei ffermydd bychain yn barod yn cael eu prynu gan
Saeson.
Ond er mor debyg y geiriau, nid rhyw ddadl oedd hon a fyddai’n peri
i arweinydd Plaid Cymru gael ei gornelu ar Question Time oherwydd
yr hyn a ddywedodd un o’i aelodau.
Wrthi ers talwm
Ond y mae hanes y gwrthwynebiad i sefydlu gwersyll Butlin’s ym Mhen
Llyn yn fodd i’n hatgoffa pa mor hir fu’r gymdeithas a’r diwylliant
Cymraeg yn ceisio eu hamddiffyn eu hunain rhag dylanwadau estron anghydnaws.
Mae’r hanes i’w gael yn y rhifyn diweddaraf o’r gyfres glodwiw yna
o ysgrifau hanes, Côf Cenedl sy’n gael ei golygu gan Geraint H. Jenkins.
Nid oes amheuaeth o gyfraniad aruthrol y gyfres hon yn trafod mewn
ffordd ddifyr a dealladwy wahanol agweddau ar hanes Cymru.
Gydag o leiaf bum erthygl ym mhob rhifyn y mae ymhell dros 800 o bynciau
wedi eu trafod erbyn hyn a hithau newydd gyrraedd ei hunfed cyfrol
ar bymtheg.
Pynciau'r gyfrol
Y pynciau sy’n cael sylw yn y gyfrol hon yw:
Y bardd a’i noddwr yn yr Oesoedd Canol diweddar gan Bleddyn Owen Huws.
Cyfraniad hynafiaethwyr oes y Stiwartiaid i ddiwylliant Cymru gan
Nesta Lloyd.
Papurau Howell Harris gan Geraint tudur.
Gyrfa yr addysgwraig Elizabeth P. Hughes gan w. Gareth evans.
Argyfwng tryweryn a gwleidyddiaeth yr amgylchedd gan Owen Roberts.
A hanes y gwrthwynebiad i sefydlu gwersyll Butlin ym Mhen Llun yn
ystod blynyddoedd olaf y tridegau a dechrau’r pedwardegau gan Pyrs
Gruffudd.
Codi braw
Mae’r bennod hon a’r un am Dryweryn yn codi braw o wneud inni sylweddoli
ein bod hyd at heddiw yn ymladd yr un brwydrau ac yn gwrthsefyll yr
un bygythiadau i’r winllan y dywedodd saunders Lewis a roddwyd i’n
gofal.
Y mae rhai pethau a ddywedir gan pyrs Gruffudd yn arbennig o arwyddocaol
a’n senedd genedlaethol yn ei chlytiau.
Meddai:
"Ond y ddadl fwyaf grymus, o bosibl, oedd y galw am ddatblygiad cenedlaethol
i Gymru - hynny yw, y dylai pob penderfyniad cynllunio a datblygiad
economaidd fod yn seiliedig ar undod gwleidyddol, economaidd a daearyddol
Cymru ac yn ei gryfhau."
Ond "yr oedd presenoldeb y gwersyll a’i ddefnydd arfaethedig yn arddangos
diffyg pwerau cenedlaethol Cymru mewn cyfnod pan oedd llu o benderfyniadau
eraill yn tanseilio statws cenedlaethol ei thiriogaeth."
Yn symbol o hawliau
Yn wir: "Daeth y gwersyll . . . yn symbol o hawliau - neu ddiffyg
hawliau - cenedl y Cymry dros ei thiriogaeth ac felly yn rhan o’r
galw am fesur o hunanlywodraeth."
Yr un, flynyddoedd wedyn, oedd yn wir am Dryweryn hefyd wrth gwrs
a bu’r helynt Seimon Glyn a’r mewnfudwyr a helynt y cnydau GM yn arwyddion
diweddar nad yw pethau’n dal yn iawn er efallai wedi gwella.
Bu cynlluniau Billy Butlin a’i weledigaeth am wyliau rhad i’r lliaws
yn drech na dymuniadau pobl leol gyda Phwyllgor Amddiffyn Llyn (enw
sy;’n dal mewn bodolaeth heddiw) yn awyddus i droi’r safle yn goleg
yn hytrach na gwersyll gwyliau.
". . . daeth gwersyll Butlin’s yn bwnc llosg yng Nghymru am rai blynyddoedd
ac yn symbol o broblemau cadwraethol ac o’r galw am hamdden a gwyliau
. . . yr oedd hefyd yn symbol o’r ofnau moesol a diwylliannol a fodolai
yng Nghymru ac a leisid yn aml pan awgrymid y dylid ‘datblygu’ rhannau
o Gymru."
Yn ateb
O’r ochr arall gwelwyd gwersyll gwyliau fel un ateb i’r broblem o
"ddatblygiadau anhrefnus" ar yr arfordir.
Yr oeddynt hefyd yn ffyrdd o sicrhau gwyliau i rai nad oedd ganddynt
y modd ariannol i fynd dramor ond cyffelybodd y athronydd C. E. M.
Joad y gwersyll i fferm garthion a fyddai’n cadw gyda’i gilydd elfennau
annymunol a fyddai fel arall yn halogi cefn gwlad Llyn yn gyffredinol.
|
|
|
Gair
am air
Siart
Cymru
Llyfrau
ar y We
Nôl
i'r archif
