���˿���

Mae calchfaen - sy’n graig waddodol - yn adnodd gwerthfawr o gramen y Ddaear. Mae’n cael ei ddefnyddio mewn llawer o ffyrdd.

• Mae’n cael ei ddefnyddio fel defnydd adeiladu.
• Mae’n cael ei ddefnyddio i gynhyrchu sment drwy wresogi powdr calchfaen gyda chlai. Mae sment yn gynhwysyn mewn morter a choncrit. Mae morter - sy’n cael ei ddefnyddio i ddal brics at ei gilydd - yn cael ei wneud drwy gymysgu sment â thywod a dŵr. Mae concrit yn cael ei wneud drwy gymysgu sment â thywod, dŵr ac agreg (sef creigiau wedi’u malu).
• Mae’n un o brif gynhwysion past dannedd.
• Mae’n gallu cael ei ddefnyddio fel ychwanegyn bwyd i ddarparu ï�DzԲ��� calsiwm ar gyfer dannedd ac esgyrn cryf.
• Mae’n gallu cael ei brosesu fel defnydd crai defnyddiol yn y diwydiant cemegol.
• Mae’n gallu cael ei ddefnyddio i niwtraleiddio pridd asidig sy’n helpu planhigion i dyfu’n fwy effeithiol. Mae hyn yn cael ei wneud yn bennaf ar gyfer amaethyddiaeth ar raddfa fawr. Hefyd, mae modd defnyddio calch brwd a chalch tawdd i wneud hyn, ac i niwtraleiddio asidedd mewn ffynonellau dŵr fel llynnoedd.

Mae calchfaen hefyd yn cael ei ddefnyddio i gael gwared ag amhureddau o’r ffwrnais chwyth wrth wneud haearn. Y prif amhuredd yw silicon deuocsid (sef tywod), ac mae’r calsiwm carbonad yn y calchfaen yn adweithio â’r silicon deuocsid i ffurfio calsiwm silicad (sef slag).

CaCO₃(s) → CaO(s) + CO₂(n)

CaO(s) + SiO₂(h) → CaSiO₃(s)

Mae calsiwm silicad tawdd yn llai dwys na’r haearn tawdd, felly mae’n arnofio ar ben yr haearn ac mae’n hawdd ei dynnu i ffwrdd.

Mae calchfaen yn gallu cael ei ddefnyddio i adeiladu ffyrdd. Mae modd defnyddio’r gwastraff slag o’r ffwrnais chwyth i wneud hyn hefyd.

Mae’r rhan fwyaf o galchfaen yn dod o ganlyniad i chwarela, gan chwythu’r graig allan o’r ddaear mewn pyllau enfawr.