���˿���

Mae gwahanol fathau o feddyginiaeth ar gael i drin llawer o wahanol glefydau. Dim ond trin y symptomau a wna rhai meddyginiaethau, tra bydd eraill yn gwella’r clefyd drwy ladd y pathogenau.

Gwrthfiotigau

Sylweddau yw gwrthfiotigau sy’n arafu neu’n atal twf bacteria. Maent yn foddion a gaiff eu rhagnodi’n gyffredin, ac mae enghreifftiau’n cynnwys penisilin ac amocsisilin. Gellir cymryd y rhain i wella’r clefyd drwy ladd y pathogen ond dim ond yn erbyn clefydau bacteriol, nid rhai firol, y maen nhw’n effeithiol.

Penisilin

Gwrthfiotig yw penisilin a ddarganfuwyd gan Syr Alexander Fleming yn 1928. Sylwodd fod bacteria yr oedd wedi’u gadael mewn dysgl Petri wedi cael eu lladd gan y llwydni Penicillium oedd yn digwydd yn naturiol.

Sut mae gwrthfiotigau’n gweithio?

Mae gwrthfiotigau’n niweidio’r celloedd bacteriol heb niweidio’r celloedd lletyol. Mae ganddynt y gallu i wella rhai clefydau bacteriol a fuasai gynt wedi lladd llaweroedd o bobl. Ers eu cyflwyno, maent wedi chwarae rhan fawr yn gwella iechyd a lleihau cyfraddau marwolaeth dros y byd i gyd.

Mae gwahanol facteria yn achosi gwahanol glefydau. Hwyrach mai dim ond yn erbyn un neu ddau fath o facteria y bydd un gwrthfiotig penodol yn gweithio. Felly mae angen amrediad o wahanol wrthfiotigau i drin nifer o glefydau bacteriol.

Clefydau firol

Does dim modd gwella clefydau firol â gwrthfiotigau, oherwydd maen nhw’n atgenhedlu y tu mewn i’r celloedd lletyol.

Gwrthsefyll gwrthfiotigau

Ers darganfod penisilin yn 1928, cynyddu fwyfwy wnaeth y defnydd o wrthfiotigau i drin clefydau. O ganlyniad, gorddefnyddir gwrthfiotigau mewn amryw o ffyrdd yn ein byd ni heddiw.

Problemau gyda gwrthfiotigau

Mae gwrthfiotigau a ragnodir yn gyffredin yn mynd yn llai effeithiol am nifer o resymau:

• gorddefnyddio gwrthfiotigau
• peidio cwblhau’r cwrs llawn a ragnodwyd gan feddyg
• defnyddio gwrthfiotigau wrth ffermio

Gall y rhain arwain at leihad yn effeithiolrwydd gwrthfiotigau, a chynnydd yn yr achosion o wrthsefyll gwrthfiotigau. Gelwir y bacteria hyn yn gyffredin yn arch-fygiau/superbugs.

Un o’r arch-fygiau hyn yw Staphylococcus aureus sy’n gwrthsefyll methisilin (MRSA). Mae’n bwysig sefydlu mesurau rheoli i atal lledaeniad y clefyd hwn. Mae’r rhain yn cynnwys:

• golchi dwylo
• glanhau wardiau ysbyty’n drwyadl
• defnyddio geliau alcohol
• sgrinio am MRSA